TOÀN
TẬP
MINH CHÂU HƯƠNG HẢI
Tiến sĩ Lê Mạnh
Thát
Viện
Nghiên Cứu Phật Học Việt Nam ấn hành 2000
--o0o--
TỰA
Thiền sư Minh Châu Hương Hải là một
tác gia lớn không những của văn học và triết học Phật giáo
Việt Nam, mà còn của văn học và lịch sử tư tưởng Việt Nam nói
chung. Từ nửa cuối thế kỷ 18, cuộc đời và tác phẩm của Minh
Châu Hương Hải đã lôi cuốn sự chú ý của những người trí
thức đương thời, trong đó nổi bật nhất là nhà bác học Lê Quý
Đôn (1726-1784). Chính trong Kiến văn tiểu lục, Lê Quý Đôn lần đầu
tiên đã có những ghi chép tương đối đầy đủ về thân thế và
thơ văn của Minh Châu Hương Hải, từ đó, trở thành nguồn tư liệu
cho những người nghiên cứu tiếp sau. Điều đáng tiếc là những
ghi chép vừa nêu đã chứa đựng một số lẫn lộn, đặc biệt là
việc lẫn lộn các bài thơ của những Thiền sư Trung quốc với chính
những tác phẩm của Minh Châu Hương Hải. Sự kiện này gây ra không
ít khó khăn cho những ai muốn nghiên cứu nghiêm túc về lịch sử
văn học và tư tưởng Việt Nam cũng như Phật giáo Việt nam thế kỷ
thứ 17 .
Chúng tôi do thế đề nghị tập hợp
lại đây toàn bộ các tác phẩm hiện biết dưới tên Minh Châu
Hương Hải và cho nghiên cứu tất cả chúng, nhằm giúp những ai quan
tâm đến lịch sử văn học và tư tưởng dân tộc cùng Phật giáo
những nguồn tư liệu đáng tin cậy. Minh Châu Hương Hải toàn tập ra
đời là một thể hiện của nỗ lực ấy. Chúng tôi biết rằng lúc
sinh thời, Minh Châu Hương Hải đã để lại cho chúng ta rất nhiều
tác phẩm, mà cứ theo Hương Hải Thiền sư ngữ lục thì lên tới 30
quyển. Nhưng ngày nay chúng tôi mới phát hiện được 2 quyển Giải
Kim cương kinh lý nghĩa, một quyển Giải Di Đà kinh, một quyển Giải
Tâm kinh ngũ chỉ, một quyển Sự lý dung thông, tất cả tổng cộng
là 5 quyển. Còn 25 quyển kia thất lạc chưa tìm thấy cho đến lúc
này. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn mạnh dạn gọi đây là toàn tập của
Minh Châu Hương Hải, bởi vì 5 quyển này là tất cả những gì mà
chúng tôi đã trải 25 năm sưu tầm. Nói khác đi, chúng tôi không
còn hy vọng tìm thêm một tác phẩm nào khác nữa của Minh Châu
Hương Hải ngoài 5 quyển vừa nêu trên. Vì vậy, chúng tôi coi chúng
đại diện cho toàn bộ của tác phẩm của Minh Châu Hương Hải. Nêú
trong tương lai có phát hiện gì mới, chúng tôi sẽ bổ sung. Tất
nhiên, đây cũng có thể gọi là một di tập của ông .
Ngoài 5 tác phẩm ấy, chúng tôi sẽ
cho dịch kàm theo trong Toàn tập này bản Hương Hải thiền sư ngữ lục
in vào năm Cảnh Hưng thứ 8, Đinh Mão 1747. Đây là tài liệu cơ bản
mà Lê Quý Đôn đã sử dụng để có những ghi chú của ông trong
Kiến văn tiểu lục. Qua nghiên cứu bản ngữ lục này, chúng tôi
thâý có chép 59 bài thơ và 14 đoạn văn của Minh Châu Hương Hải.
Tuy nhiên, sau khi nghiên cứu, 47 bài thơ và 5 đoạn văn đều chứng
tỏ là của những tác giả Trung quốc, chứ không phải của vị thiền
sư của chúng ta. Lê Quý Đôn đã nhầm lẫn điều này nên lựa ra
42 bài thơ và 12 đoạn văn vừa nêu để gán cho Minh Châu Hương
Hải. Đây mới là một kết quả sơ bộ bởi vì những bài thơ và
đoạn văn khác cũng có khả năng của các tác giả Trung quốc, nhưng
do cho đến nay vẫn chưa tra cứu được trong các tác phẩm Trung quốc
hiện còn, nên chưa có thể bàn luận gì về chúng. Chỉ có sự kiện
là trong số 12 bài thơ còn lại thì có khả năng chắc chắn 5 bài
là của Minh Châu Hương Hải .
Để tiện cho việc theo dõi của
người đọc, trong bản dịch Hương Hải thiền sư ngũ lục, chúng tôi
cho đánh số liên tục các bài thơ từ 1 đến 59, trừ một bài thơ
quốc âm của Trịnh Cương và 2 bài thơ chữ Hán của Đặng Đình
Tướng không được đánh số. Các đoạn trích văn cũng được
đánh số như thế từ 1 đến 14, nhưng có thêm chữ (V) ở trước
các số để phân biệt. Trong phần nghiên cứu, chúng tôi sử dụng
lối đánh số này để gọi tên các bài thơ có trong Hương Hải
thiền sư ngũ lục và chỉ ra nó thuộc tác giả và tác phẩm nào
của Trung quốc, các đoạn văn xuôi cũng vậy .
Cũng nhờ bản Hương Hải thiền sư
ngũ lục này, chúng ta sẽ có dịp nghiên cứu tình trạng "tam sao
thất bổn" mà các bản chép tay thường gặp phải, cụ thể là
chép về thơ văn của Minh Châu Hương Hải trong Kiến văn tiểu lục 9
của Lê Quý Đôn. Chúng tôi nghĩ Lê Quý Đôn không bao giờ chép
sai khi chép lại cái gọi là thơ văn của Minh Châu Hương Hải từ
Hương Hải thiền sư ngũ lục, mà chắc chắn ông đã sử dụng. Tuy
nhiên, bản vi phim mà chúng tôi có hiện nay do trường Viễn đông
bác cổ Pháp chụp vào ngày 29 tháng 11 năm 1954 mang ký hiệu số A.32,
No.312, đã cho thấy qua những lần sao chép có những sai chạy so với
bản in Hương Hải thiền sư ngũ lục, khi chép lại các bài thơ của
Minh Châu Hương Hải .
Các tác phẩm Trung quốc mà chúng
tôi sử dụng để truy tìm các bài thơ Hán chép lẫn trong Hương Hải
thiền sư ngũ lục là Cảnh Đức truyền đăng lục và Tục truyền
đăng lục của bản in Đại Chính tân tu Đại tạng kinh (viết tắt ĐTK)
mang số 2076 và 2077 và Ngũ đăng hội nguyên, Thiền tông tụ cổ
liên châu thông tập và Thiền tông chính mạch của bản in Tục tạng
kinh. Tất cả các quyển số và tờ trang được dẫn trong bản Toàn
tập này được lấy từ các bản in ấy. Riêng khi trích dẫn Tục
tạng, chúng tôi ghi 2 loại số tờ, 1 ghi bình thường và 1 để trong
ngoặc. Điều này có nghĩa số thường là số trang đánh liên tục
của Tục tạng kinh hội biên ấn từ đầu sách cho đến cuối sách,
còn số trong ngoặc là số tờ của từng tác phẩm mà Tục tạng kinh
hội đã dùng để in lại trong Tục tạng kinh của hội. Thí dụ, Thiền
tông chính mạch 9 tờ 308a12-13 (154c12-13), thì số 308 là chỉ tờ do Tục
tạng kinh hội đánh , còn số 154 trong ngoặc là số tờ của bản in
gỗ mà Tục tạng kinh hội dùng để in. Chúng tôi ghi cả 2 số, nhằm
giúp cho những người có bản in Thiền tông chính mạch lưu hành bên
ngoài Tục tạng kinh dễ theo dõi .
Bộ Toàn tập này được chia làm hai
phần. Phần Một gồm nghiên cứu, giới thiệu về cuộc đời và sự
nghiệp Minh Châu Hương Hải, trong đó chúng tôi chỉ ra các bài thơ
và đoạn văn nào là của các tác giả Trung quốc hiện đã tìm
thấy. Phần hai gồm tác phẩm đầu tiên của Minh Châu Hương Hải là
Giải Kim Cương kinh lý nghĩa và 3 tác phẩm còn lại của ông là
Giải Di Đà kinh sớ sao, Giải Tâm kinh ngũ chỉ và Sự lý dung thông
cùng với những phân tích, giới thiệu từng tác phẩm một của
chúng tôi. Chúng tôi cũng in kèm Hương Hải thiền sư ngũ lục cùng
với phần phân tích, giới thiệu và bản dịch chữ Việt ở đầu
phần hai nhằm cung cấp tư liệu nghiên cứu đầu tay cho những ai quan
tâm đến tác gia lớn này .
Để bảo lưu các bản in cũ và cũng
để cung cấp tư liệu nghiên cứu và kiểm soát, chúng tôi cho in lại
toàn bộ các văn bản chữ Hán và quốc âm của các tác phẩm
vừa nêu. Trong trường hợp một tác phẩm có một hay nhiêù bản in
hay bản chép tay thì chúng tôi chọn lấy bản tốt nhất .
Vạn Hạnh
Mùa Vu Lan 1998
Lê Mạnh Thát
