Ðương niên song cối thị song đồng
TUỆ SỸ
Buổi sáng như thế. Buổi tối như thế. Còn buổi trưa ông làm gì nhỉ ?
Tháng bảy, tháng tám, xứ Huế thường có mưa dầm. Dù vậy vào trưa trời
cũng còn hơi lạnh. Nhưng ông chỉ bận một chiếc quần cụt, không ngớt nằm
xuống, rồi lại ngồi dậy. Nóng từ bên trong. Sức nóng tàn bạo của hơi
rượu chất chứa trên mấy mươi năm trời. Thân ông, bên ngoài như đống tro
tàn đã nguội lạnh; bên trong lửa vẫn còn cháy âm ỉ. Gan ruột bị thiêu
đốt. Một cái gì đó không ngớt hối thúc. Những sợi tóc bạc và lòng đất
mát lạnh. Khí sắc của một thời chỉ còn phảng phất trong phong độ của hai
gốc tùng.
- Cháu đi chiều hay khuya ?
Cậu cháu của ông đang ngồi quay lưng lại, tựa ở án sach đặt sát khung
cửa sổ; chậm chạp gấp sách lại và nhóng chân đứng dậy, ghé mắt nhìn ra
trước sân. Trời đục như màu sữa. Mặt đất vẫn còn ướt.
- Hồi về, cháu cứ định là ở luôn đây. Mấy tháng này, cháu chỉ tập viết,
cả ngày. Chữ có hơi tiến bộ. Nhưng còn rất nét móc câu thì không cách gì
cháu viết coi cho được.
Ngay giữa nhà, một cái sập với bộ đồ trà màu đất nung. Giường của ông
lão kê sát góc tường phía trái. Kế cận đó là án sách và cửa sổ. Bên trên
vách tường mé phải, trong cái không khí lờ mờ, đẫm ướt, sau cơn mưa dai
dẳng hơn hai ngày, người ta nhìn thấy những hàng chữ thảo, gầy và cứng,
giống như những que củi khô ngang dọc. Nét chấm phá của mực tàu chồng
lên vách tường vôi, vàng và cũ. Một mùa Xuân nào đó; nước đẫm ướt đầu
mấy con vịt, như nhuộm trắng; một cụ già chống gậy tiếp khách. Khách
mang theo cả một thời quá khứ của cụ, trong từng bước. Khách hẹn sẽ có
ngày ghé thăm lại. Hòn núi trơ trọi trong buổi chiều, y ước đứng mãi đấy
để đếm từng buổi nắng quái đi qua :
Ngang đầu vấn khác kỷ thời qui
Khách ngôn thu phong lạc điệp thì
Hệ mã lạc dương khai khẩu tiến
Bàng sơn y ước kiến tà huy
Những ánh nắng của buổi chiều lây lất và một mái tóc bạc đứng đợi cái gì
đã đi qua và đi mất.
- Cháu rót cho ông chén nước.
Cụ ngồi dậy, hai tay tì lên mép giường, bỏ thõng chân xuống đất. Chỉ
trong chốc lát, cụ lại nằm xuống, nghiên đầu nhìn cậu cháu út, rồi trở
mặt vào vách, đưa quạt lên phẩy.
Cậu út bưng chén nước đặt lên chiếc ghế nhỏ ở đầu giường.
- Dạ, thưa ông, nước.
Cậu trở lại án sách, xếp lại chồng sách ngay ngắn, cắm những cây viết
vào ống.
- Chiều chút nữa, cháu sang bên phố. Sáng mai lên tàu.
Ông cụ lại trở mình, cất đầu cao lên một chút; với tay bưng chén nước
trà, nhấp một hớp nhỏ; rồi lại nằm xuống, buông quạt và nhắm mắt như
muốn ngủ. Cậu út ngồi khoanh tay, tựa cằm lên án sách.
Như vậy, thoáng một cái đã mười một năm rồi; kể từ ngày cậu bỏ trốn ông
nội ra đi, nay là lần đầu tiên về lại. Cậu mang về cho ông một ít khôn
lớn và trầm tĩnh. Những năm trước đó nữa, qua cặp kính tuổi, ông vẫn còn
có thể nhìn thấy đôi mắt của đứa cháu này một chân trời biền biệt; cái
thứ biền biệt ấy đã lôi cuốn dây dưa quá nửa đời người. Bởi vì mỗi năm
có một mùa nước lũ, bỗng không ông trở thành cột trụ của một gia đình,
do chính mình tự dựng. Nước từ Trường Sơn đổ xuống ào ạt, cái hương sắc
của rừng rú trải bao nhiêu lần gạn lọc, khi băng qua các làng mạc, phố
phường. Một lần đã thấm cái hương vị mặn nồng và xanh ngát của biển thì
không còn trông mong cơ hội chảy ngược về nguồn. Người con trai độc nhất
của ông, sinh ra và lớn lên trong cao vọng của những con sóng bạc đầu.
Cho đến cả thằng cháu lớn, cái địa vị ấy vẫn còn nồng đượm. Những dòng
máu đỏ tươi đã đổ xuống theo dòng nước, cứ mải miết chảy dài ra cửa
biển.
Nhưng, ở cậu út này, ông đã hy vọng biết bao; một đám mây trời nào đó
trong tuổi thanh xuân của mình. Con trai của ông không giữ nổi ông nghỉ
yên với tuổi già, với những trầm lặng của một ngày đã xế. Tâm hồn ông
còn quá nhiều sôi nổi. Hằng đêm, ông cất giọng đọc sách sang sảng. Cả
nhà không ai ngủ được. Quanh phố cũng không ai ngủ được. Ðành phải kiếm
cho ông một căn nhà xa phố. Lúc đó, cậu út vừa hơn mười một tuổi. Cậu
nhất định theo ở với ông nội. Buổi sáng cậu vẫn phải sang phố học. Buổi
chiều, ông dạy cháu học chữ Hán. Hơn nửa năm, cậu học xong Tam tụ kinh,
bộ Minh Tâm bửu giám và một nửa quyển Hán Cao tổ. Cha cậu không nói gì
hết; nhưng ông hơi e ngại. Mai sau, thằng nhỏ sẽ làm được gì cho cuộc
đời của nó ? Bà mẹ có những lo sợ khác. Lối học chữ Hán của con bà như
vậy, biết đây lớn lên nó chẳng cuồng chữ và loạn óc ? Bà muốn nó uống
mực Tàu cho thật nhiều để đầu óc nó hơi tối lại. Nhưng ông nội gạt đi.
Hai ông cháu ở với nhau gần được một năm, bỗng nhiên cậu út bỏ trốn ông
nội, lẩn tránh cả cha mẹ, bỏ đi mất biệt. Bà mẹ âm thầm oán trách. Bằng
chừng ấy tuổi, ngày ngày chỉ ôm những chuyện nào Lưu Bang, Hạng Vũ, nào
Hàn Tín, Trương Lương; lại được ông nội tiêm nhiễm cho nào núi cao, nào
biển rộng, nào sông dài, nhất đán không bỏ đi sao được ? Quả thực là
"cướp công cha mẹ thiệt hại đời thông minh".
Chẳng mấy chốc cũng đã mười một năm rồi đấy.
- Ông trồng hai gốc tùng bao lâu rồi, coi lớn dữ hỉ ?
Trời càng về chiều, ông cụ càng mát và càng khỏe dần. Ông ngủ thiếp đi
được một lúc.
Ngôi nhà của ông ở trên một cái cồn nhỏ giữa sông Hương. Người ta gọi nó
là Cồn Hến. Mỗi lần qua phố, phải đi bằng đò. Năm kia, tỉnh cho bắc cầu
từ Cồn sang Vĩ Dạ. Sẵn dịp, người ta cất một cái quán nhỏ. Buổi sáng nấu
cơm tấm, buổi chiều người ta bán chè. Vào mùa bắp, chè bắp rất được hâm
mộ. Bắp cồn này nổi tiếng là thứ ngon nhất của thành phố Huế. Từ khi có
cầu bằng buổi chiều, khách từ bên phố lái xe vòng ngả Trường Tiền sang
Vĩ Dạ, đến đây như để hóng mát. Cảnh chiều có hơi rộn rã. Tuy vậy, buổi
tối vẫn còn giữ được cái không khí tịch mịch của một cồn nhỏ biệt lập
giữa dòng sông. Ðêm đêm, cậu út bắc ghế gằm ở hiên nhà. Bên trong, chỉ
một ngọn đèn dầu ở giữa sập. Chốc chốc, tiếng ho của cụ già khi lơi khi
dồn dập. Trước sân, hai gốc tùng lặng lẽ rủ nhánh theo cơn gió đong đưa.
Ông lão không còn nhìn thấy được gì trên thân hình của cháu nửa. Ðôi lần
tỉnh táo, ông còn nghe ra những bước vừa chậm vừa gần. Ông chỉ thấy mơ
hồ bóng dáng của cậu đi qua đi lại một mình. Cái giọng nói của nó trầm
trầm như một người khách dây dưa trong cái cảnh nửa chiều nửa sáng.
Cậu về với ông nội ít lâu, vài ba năm gì đó. Một già một trẻ với một
chút hy vọng ở bên kia bờ. Trời đất đâu đâu cũng đối đãi với người rất
nồng hậu. Nhưng lòng người lại hay quyến luyến; tâm trạng của một cảnh
hai quê. Người không trải rộng được lòng mình như tấm lòng bao dung của
trời đất. Cái chí tình của người, một mai kia đổ lại, không lớn và không
trong hơn một giọt sướng sớm trên chiếc lá. Chân trời biền biệt trong
đôi mắt ấy chỉ được về bằng nước lã trên trang giấy trắng. Bầu trời càng
cao thì càng trong, nhưng không sao rung động lòng người cho bằng khi có
những đám mây rất thấp hay cuồn cuộn.
- Thưa ông, cháu sửa soạn đi bây giờ.
Ông cụ đã thức dậy nãy giờ. Hai tay khoanh lại làm gối, ngửa mặt trông
lên trần nhà. Cậu út bước ra nhà sau. Ông cụ rút cánh tay mặt, gác lên
trán. Khi cậu trở lên :
- Nì !
- Dạ !
Cụ quay mặt vào vách, rồi quay trở ra, nheo mắt nhìn về phía cửa sổ.
- Coi trời đã chiều hung chưa ?
- Dạ, chiều lắm rồi.
Cậu bước ra sân, đưa mắt nhìn về phía mặt trời lặn. Ráng chiều, mây
trắng và mây đen lẫn lộn. Cậu trở vào, vừa đi vừa nói vọng :
- Dạ, hơi có nắng. Phía tây bắc có ráng đỏ. Mai chắc mưa gió chi đây.
Khi đến gần ông cụ, cậu đứng thẳng người, khẽ núi đầu.
- Dạ, thưa ông, cháu đi.
Lại một lần nữa. Ngày mai, trời sẽ có mưa hay gió gì đây. Vào mùa này,
Huế thường có sướng mù mỗi sáng. Lúc xe ngang qua cầu Trường Tiền, phía
dưới kia dòng nước cồn nhỏ thấp thoáng như một hải đảo xa xôi nào đó.
Truyện Phật Giáo
