Tâm Huế là tâm không
Khi những con ngựa chiến không còn sôi máu đỏ, khi vó
câu dập dồn và tiếng hí hống hách giữa rừng binh lửa chỉ còn là một dư
vang của quá khứ, đó là lúc những con tuấn mã đã già. Người ta không nỡ
bắt đi kéo xe hay làm thịt nên thả rông cho chúng lang thang gặm cỏ với
đám trâu bò hiền lành quen kéo cày, tải xe cho đến khi chấm dứt một kiếp
đời thầm lặng. Trên đồng cỏ bình yên, ngựa thồ và chiên mã có khác gì
nhau. Có khác chăng là mỗi chiều về cất tiếng hí, âm vang của ngựa chiến
vẫn còn chút âm hưởng ngang tàng như còn tiếc thương thuở nghìn bờm gió
lộng.
Trần kim Đoàn
Mênh mông hồn vũ trụ
Gối hồi chuông Thiên Mụ
Nằm ngủ giữa bao la
Cuộc binh đao giữa Tây Sơn và Nguyễn Ánh chấm dứt trên chiến trường và
thanh bình đã đến với lê dân, chim muông, cây cỏ. Nhưng một cuộc chiến
mới âm thầm, không biên cương, không tuốt gươm trần và không vang rền vó
ngựalại bắt đầu khai diễn ở chốn cung đình.
Văn thần để khô nghiên bút. Võ tướng tìm giá treo gươm. Những kiện tướng
một thời áo bào thay chiếu, giờ quyết hơn thua lấn lướt nhau, cố kiếm
một chỗ quỳ gần vua để được ngài nhìn cho thấy rõ mặt ở sân chầu. Vua
chỉ muốn ngắm giang sơn hoa gấm và điện ngọc ngai vàng trước mắt. Vua
Gia Long thường tỏ vẻ khó chịu trước những lời nhắc nhở đoạn đường quá
khứ, nếm mật nằm gai; vua muốn quên những tháng ngày bị quân Tây Sơn
truy kích, cả tôi lẫn chúa phải chia chung mảnh ván qua sông, phải đói
khát lênh đênh từ Côn Sơn qua Phú Quốc. Vua chỉ muốn giữ ngai vàng vững
chắc và chỉnh đốn giềng mối quốc gia theo mô thức chính danh: Quân quân,
thần thần, phụ phụ, tử tử. Những cử chỉ thân mật, gần gũi, góp lời, bông
đùa như thuở còn
bôn ba trên bước đường chinh chiến giờ bị coi là phạm thượng, khi quân.
Như quan thượng thư bộ lễ đã đôi lần lên tiếng với quan Tổng trấn Bắc Kỳ
Nguyễn Văn Thành, cánh tay phải của vua trong mười năm chiến đấu, về
thái độ thân mật của ông ta đã làm vua khó chịu, giảm mất thiên uy trước
quần thần.
Càng ngày, những văn võ thần một thời giúp Nguyễn Ánh làm nên sự nghiệp
như Nguyễn Văn Trương, Nguyễn Văn Thành, Lê Văn Duyệt, Nguyễn Văn Khiêm,
Nguyễn Thái Nguyên, Lê Quang Định... chia phe kết nhóm, thành những đối
thủ của nhau giữa chốn triều đình: Quan thì sợ bị vua thất sủng, vua thì
sợ quan làm phản tiếm ngôi, cho nên nghi lễ của triều đình mỗi ngày một
nặng nề nghiêm nhặt. Quan chức thì tìm cách dò xét nhau để mật tấu, tâng
công.
( Theo Thực Lục Chính Biên) .
Trong số những người hiếm hoi chọn lựa thái độ "công thành, thân thoái",
theo gót Phạm Lãi, Trương Lương thuở đó là một vị hoàng thân nổi tiếng
tài cao học rộng. Vị hoàng thân sống như một nhà ẩn sĩ tại phủ Ông Hoàng
khiêm tốn phía Tây Bắc chùa Linh Mụ, ít người được gặp mặt nhưng hầu như
mọi người đều biết tiếng qua tin đồn. "Trí Hải" -là biệt hiệu mà người
đời đặt cho ông để chỉ trí óc ông rộng mênh mông như biển cả. Tin đồn
rằng trong phủ của ông hoàng Trí Hải không có vàng bạc châu báu mà chỉ
chứa toàn sách vở bút nghiên. Sách ông đọc chất cao như núi và mực ông
mài để chép sách làm thơ nhiều đến nỗi đen đặc cả ngự hồ. Trí Hải đam mê
sách vở đến độ có những gia nhân phục dịch tại phủ Ông Hoàng đã hơn 3
năm mà chưa hề được tận mắt thấy chủ nhân lần nào.
Trí Hải là niềm hãnh diện chung của hoàng tộc. Vua Gia Long lên ngôi
Hoàng đế, thống nhất sơn hà nhưng giới sĩ phu Thanh Nghệ Tĩnh và Bắc Hà
vẫn thờ ơ, không tỏ lòng quy phục vì họ vẫn hoài niệm Lê triều, vẫn
hướng về "lối xưa xe ngựa hồn thu thảo". Dưới mắt họ, Nguyễn Ánh, nhân
vật thời đại có ý chí kiên trì và sắt đá nhưng thiếu cái hào quang bừng
bừng sấm dậy của Nguyễn Huệ, mà cũng chẳng xuất thân từ hàng vương tôn
hiển hách đất Thăng Long. Trí Hải vô hình chung đã trở thành một đáp số
của vấn đề. Trong chinh chiến, ông đã vào sinh ra tử phò vua xưng nghiệp
đế. Lúc thanh bình ông quy ẩn không chịu nhận một tước vị hay ân sủng
nào vua ban. Trí Hải chỉ xuất hiện vào những dịp cực kỳ trọng đại của
triều đình như trong các dịp quốc lễ thiết đại triều nghi hoặc để tiếp
kiến các phái bộ đại sứ thần ngoại quốc. Với dáng dấp uy nghi, kiến thức
uyên bác, và tài ứng biện trùng trùng như mây bay nước chảy của ông bên
cạnh vua, tuy Trí Hải không nắm giữ một địa vị nào rõ rệt nhưng ông lại
được coi như một vị tối uy thần. Ông là vị hoàng thân duy nhất được vua
đích thân xa giá đến đàm đạo tận tư dinh. Có một thời, nhiều nhân vật
tai mắt hàng đầu của hoàng tộc và triều đình coi Trí Hải như là tai mắt
của vua. Họ nườm nượp kéo đến tiếp kiến vị hoàng thân để nói tốt người
nầy, chê bai người nọ với ước mong đến tai vua cho thỏa lòng ao ước vùi
dập kẻ thù hay được hoàng thượng gia ân ban bổng lộc. Nhưng tất cả đã
rơi vào im lặng vì Trí Hải đã nghiêng tai thần sấm mà nghe chuyện thế
nhân nên chuyện thị phi chỉ là tiếng ồn vô nghĩa. "Nhãn để phù vân khan
thế sự - Mắt nhìn thế cuộc giống mây trôi", nên Trí Hải đã được đời trả
lại sự cô liêu của một kẻ đứng bên lề.
Đất nước và vương triều trải qua bao đổi thay của buổi đầu dựng nghiệp
nhưng vị hoàng thân đó vẫn say sưa vây màn đọc sách. Có chăng một người
bạn văn chương là cậu ấm Nguyễn Văn Thuyên, con trai của đệ nhất công
thần Trung quân Nguyễn Văn Thành. Ấm Thuyên là một công tử nổi tiếng tài
hoa phong nhã của kinh thành Huế đương thời. Thuyên đỗ cử nhân rất sớm
nhưng không chịu ra làm quan, mà lập hội Tao Đàn ở phường Đông Ba để
tiêu khiển bằng cầm, kỳ, thi, tửu. Trí Hải một thời kết bạn tâm giao với
Ấm Thuyên và rất tương đắc trong những cuộc bình thơ, xướng họa, nhưng
cái khác của hai tâm hồn đã đưa họ đi xa mỗi người một cõi. Trí Hải với
kinh nghiệm thiếu thời đi đó đi đây với giám mục Bá Đa Lộc đã sớm nhận
thức được rằng, có một thế giới phương Tây đằng sau chân trời đang bừng
bừng trỗi dậy. Có những lối suy nghĩ khác với Luận Ngữ, Trung Dung. Có
nhiều cách hay hơn để thể hiện lòng trung quân ái quốc hơn là chỉ biết
phủ phục ở sân chầu. Ấm Thuyên cũng cưu mang cái hào khí của tuổi trẻ,
nhưng ước mơ xa nhất vẫn chưa ra khỏi xã hội hoàng kim thời Nghiêu
Thuấn. Người hùng lui tới cũng chỉ quanh quẩn hình ảnh tráng sĩ cầm gươm
lên ngựa hay mài kiếm dưới trăng. Hành động bão nổi cũng không xa hơn
Kinh Kha qua bờ sông Dịch với tâm sự kẻ sang Tần. Sinh hoạt của Ấm
Thuyên và thi hữu trong Hội Tao Đàn trở nên phù phiếm, vui buồn với
phong hoa tuyết nguyệt, khóc gió thương mây. Ấm Thuyên càng chiêu mộ
những danh sĩ trong giới bút nghiên, Trí Hải càng rút về lặng lẽ, cuốn
mình trong vỏ ốc cô đơn.
Năm Gia Long thứ 13 (1814), vụ án "Văn chương phản nghịch" đã làm xôn
xao khắp nước và lay động tận gốc rễ giới bút nghiên đương thời của Kinh
Thành Huế.
Nguyên nhân vụ án là cậu Ấm Nguyễn Văn Thuyên nghe danh ở Thanh Hóa có
hai nhân vật lỗi lạc là Nguyễn Đức Nhuận và Nguyễn Văn Khuê, nên đã làm
một bài thơ tâm tình sai người nhà tên Nguyễn Trương Hiệu mang thư ra
Thanh Hóa và mời họ vào Huế chơi. Bài thơ như sau:
Văn đạo Ái Châu đa tuấn kiệt,
Hư hoài trắc tịch dục cầu ty.
Vô tâm cử bảo Kinh Sơn phác,
Thiên tướng phương tri Ký Bắc kỳ.
U cốc hữu hương thiên lý viễn,
Cao cương minh phượng cửu thiên tri,
Thử hồi nhược đắc Sơn Trung tể,
Tá ngã kinh luân chuyển hóa ky.
Sử gia Trần Trọng Kim dịch nghĩa:
Ái Châu nghe nói lắm người hay,
Ao ước cầu hiền đã bấy nay.
Ngọc phác Kinh Sơn tài saün đó,
Ngựa kỳ Ký Bắc biết đâu thay.
Mùi hương hang tối xa nghìn dặm,
Tiếng phượng gò cao suốt chín mây.
Sơn Tể phen này dù gặp gỡ,
Giúp nhau thay đổi hội cơ nầy.
Xét về mặt văn chương thuần túy thì đây là một bài thơ hay, mặc dầu hơi
sáo ngữ và quá tâng bốc kẻ hiền tài chưa gặp mặt. Tuy nhiên hai câu kết
đã bị suy diễn bởi kẻ thù và bởi lòng nghi ngờ âm mưu thoán nghịch
thường xuyên và saün có trong lòng của vua Gia Long, nên mười bốn
chữ oan nghiệt sau chót đã gây nên thảm trạng ngút trời: Đệ nhất công
thần Nguyễn Văn Thành phải tự tử trong ngục và con trai Nguyễn Văn
Thuyên bị án phân thây.
Sơn Trung Tể là "Tể Tướng Trong Núi", dựa theo tích Đào Hoàng Cảnh, đời
Lương Vũ Đế, học thức uyên bác mà không muốn ra làm quan, vào núi ở ẩn.
Mỗi khi vua có chuyện quốc sự phải cho người vào núi tìm hỏi kế. Vì vậy
người đời sau đặt là "Sơn Trung Tể Tướng". Xét về mặt chính trị, thì bài
thơ trên đây rất dễ bị xuyên tạc và trở thành lợi khí để hãm hại phe thù
nghịch trong thời quân chủ chuyên chế đa nghi, bảo thủ và hẹp hòi.Cái
chết của Nguyễn Văn Thành còn là vì ông xuất thân từ hàng quý tộc, văn
võ toàn tài, lại có cậu con trai nối dõi tài hoa. Ông lại có ý coi
thường Tả quân Lê Văn Duyệt, xuất thân con nhà dân dã, lại là một họan
quan. Oái oăm thay, vua lại giao vụ án cho Lê Văn Duyệt xử nên cha con
Nguyễn Văn Thành đã bị hạ ngục ngay tức khắc.
Sau thảm họa Ấm Thuyên, Trí Hải càng nhận rõ hơn cái phù phiếm của sách
vở từ chương và cái bọt bèo phi lý của thân phận con người. Đã có tiếng
thở dài trăn trở trong thơ ông:
Bắt chước người xưa ta vây màn đọc sách,
Ba năm trường không thấy mặt nhân gian.
Khi ngoảnh lại thấy hồn bay mây trắng,
Và quanh ta cỏ dại mọc hoang đường! (P.Đ.T)
Rồi đến một ngày đầu Xuân không lâu sau đó, cả kinh thành và hoàng cung
nhốn nháo khi nghe tin Trí Hải cùng đám tùy tùng lặng lẽ rời tư dinh
trong một cuộc hành trình đi về hướng Tây Bắc, tìm lên núi Ngọc Trảng
cách xa kinh thành cả năm bảy ngày đường.
Theo dõi chuyến đi của Trí Hải, người ta kể lại rằng:
Trí Hải đã vượt suối trèo non tìm lên chùa Từ Vântrên núi Ngọc Trảng,
phía Tây núi Kim Phụng, đến gặp thiền sư Trúc Lâm, một nhà sư nổi tiếng
đạo cao đức trọng của phái Liễu Quán thời đó, để hỏi con đường đi tìm
chân lý.
Trong hang núi cheo leo chỉ có mây bay và gió thoảng, Trí Hải đến gặp sư
Trúc Lâm đang nhập thiền định. Chờ mãi vẫn thấy nhà sư im lìm như tượng
đá. Đã ba ngày chờ đợi, vẫn không thấy nhà sư động tĩnh, mặc dầu hơi thở
điều hòa chứng tỏ nhà sư ở trong trạng thái tham thiền nhưng tỉnh thức.
Cuối cùng Trí Hải phải lên tiếng:
- Thưa thiền sư, tôi chỉ là một kẻ vô danh, được người đời kêu là Trí
Hải. Kẻ hậu sinh vốn xuất thân từ chốn hoàng cung nhưng bình sanh ham mê
đèn sách. Suốt 10 năm trường chuyên tâm nghiên cứu, giam mình trong thư
phòng, học cho đến khi thuộc làu kinh sử Đông Tây kim cổ với ước mong
luận ra con đường cứu đời giúp nước. Nhưng càng ngày, chữ nghĩa càng làm
cho tôi hôn mê trong trận đồ bát quái của sách vở từ chương, không tìm
ra được con đường tiến thoái để thực sự đi vào cuộc đời. Nay được nghe
danh thiền sư là bậc đạo cao đức trọng và đạo Phật của thiền sự là giáo
lý cao siêu cứu khổ giúp đời. Bởi vậi hôm nay tôi lặn lội đến đây xin
thỉnh ý thiền sư để mong tìm ra một con đường, không phải là con đường
đi vào rừng thiêng của chữ nghĩa kinh sách, mà chính là con đường đi vào
cuộc đời.
Sau câu nói đó, Trí Hải xiết bao vui mừng khi thấy sư Trúc Lâm từ từ mở
mắt nhìn thẳng vào người viễn khách. Ánh mắt của nhà sư trong như pha
lê, sắc sảo như bảo kiếm và tràn đầy ánh sáng của một buổi bình minh.
Vẫn im lặng! nhưng Trí Hải cảm thấy như người đối diện đang nhìn xuyên
suốt quá khứ và vị lai của mình qua ánh mắt. Nhà sư mở miệng. Trí Hải
nín thở đợi chờ. Nhưng tất cả chỉ là hai tiếng gọn lỏn phát ra từ cửa
miệng nhà sư:
- Con gà!
Từ những triền núi thấp thoáng giữa rừng mây khói xa xăm bên kia có
tiếng vọng lại:
- Con gà! Con gà! Con gà!
Âm thanh nhẹ như gió lá xào xạc qua rừng cây, nhưng cũng mạnh như hải
triều âm dâng lên từ phương Đông huyền diệu.
Trí Hải hồi hộp đợi chờ những lời lẽ minh triết tiếp theo nhưng nhà sư
đã từ từ nhắm mắt lại. Ba ngày tiếp theo, núi vẫn núi, cây vẫn cây, và
im lặng vẫn chìm sâu trong im lặng. Người viễn khách bâng khuâng tự hỏi:
- Chỉ có vậy thôi sao?!
Trên yên ngựa quay về lối cũ, đoàn tùy tùng chỉ thấy một hoàng thân Trí
Hải đầy ưu tư và lẩm bẩm một mình: "Con gà! Con gà!"
Tiết Thanh Minh năm Qúy Dậu, số người đi dự hội Đạp Thanh ở kinh thành
thưa thớt vì tất cả đều tò mò tập trung đến dinh hoàng thân Trí Hải để
tham dự hoặc quan sát, theo dõi "Đại Hội Con Gà" sẽ được tổ chức tại đó.
Số là sau khi từ giã thiền sư Trúc Lâm trở về Thái Ấp, Trí Hải đã cho
mời tất cả văn nhân, tài tử, học giả nổi tiếng đương thời về dinh để
truy tìm cho ra mọi triết lý cao xa có liên quan đến giống gà. Hơn 3
ngàn cuốn sách được đem ra tra cứu. Vô số định nghĩa về gà do hơn một
ngàn học sĩ đương thời cốnng hiến vẫn không làm thỏa mãn vị hoàng thân
đang muốn thoát khỏi mê đồ của chữ nghĩa nầy.
Giống gà hiền lương, vô tư đã bị những đầu óc thông thái nhìn qua những
cặp kính màu: màu đỏ của tham vọng, màu xám của hận thù, màu rong rêu
của nịnh hót, màu phôi pha của nông cạn, màu âm u của si mê...Con gà
sống thực giữa cuộc đời bỗng nhiên mất hút, mỗi khuynh hướng vẽ ra một
hình ảnh con gà kỳ dị riêng tư. Con gà đã trở thành một cái cớ để cho
người ta bám vào đó mà leo lên giấc mơ khanh tướng, công hầu.
Có nhiều vị khoa bảng đi xa hơn cho rằng gà là một linh vật vì gà là một
trong tam sinh để cúng thần linh. Giò gà mang thông điệp của thần thánh
nên có người giết gà cầu nguyện để đem giò coi bói với hy vọng tìm ra bí
quyết đời mình. Có nhiều nhà thơ, nhà văn lấy làm tiếc và trách nhà sư
Trúc Lâm tại sao không nói đến con én mùa Xuân, con quốc nhớ nước, con
sơn ca hót lồng lộng trên trời xanh, con hoàng oanh hát chào nhà quý
tộc... mà lại nói đến con gà thấp bé tầm thường.
Suốt một tháng trường, Trí Hải càng cố đào sâu về triết lý con gà, trí
óc ông lại càng rối loạn vì những mớ lý thuyết bòng bong của những nhà
thông thái chỉ biết vùi đầu trong sách vở như ông.
"Đại Hội Gà" là một cố gắng cuối cùng của Trí Hải để bước ra khỏi tháp
ngà của sách vở, lý thuyết suông mà đi vào thực tế. Thực tế ở đây là
những gì ngắm nhìn và sờ mó được. Trong đại hội nầy, Trí Hải kêu gọi bất
cứ ai có những loại gà, giống gà độc đáo và kỳ lạ nhất hãy mang về tham
dự đại hội. Đến giờ Ngọ, cái dinh cơ đồ sộ của hoàng thân Trí Hải đã đầy
đặc những gà. Hơn 500 loại gà từ rừng núi cho đến đồng bằng, sông biển
đều được đem ra đấu xảo. Mọi người xem đều hứng thú: có những giống gà
kỳ lạ như rồng, như phượng, như gia súc, như rắn rết, như chim muông.
Chỉ riêng Trí Hải vẫn thất vọng, hờ hững đắm mình trong suy tư. Ông muốn
quên đi chuyện "Con Gà" nhưng ánh mắt kỳ diệu và danh tiếng lẫy lừng của
sư Trúc Lâm vẫn đè nặng trí óc và tâm hồn ông như một nghiệp chướng nặng
nề.
Rừng nhân sĩ đã lui gót, đại hội gà đã tàn, Thái Ấp đã trở về nếp sinh
hoạt thường nhật với cảnh êm đềm và tịch liêu của nó. Suốt mấy đêm liền
Trí Hải vẫn ngồi đăm chiêu trong đêm thâu.
Đêm xuống đã lâu rồi, gia nhân đã mấy lần nhắc hoàng thân dùng trà khuya
đi ngủ mà Trí Hải vẫn ngồi yên lặng trong sương đêm. Ông nhìn bầu trời
đầy sao, nghe gió về trong lá, cảm nhận cái mát lạnh mơn man của mùa
Xuân măng tơ và chìm lắng trong dòng suy nghĩ. Mùi hoa phù dung thoang
thoảng cho ông biết đã quá nửa đêm. Ông ngước nhìn những vì sao hiu hắt
và thao tức trăn trở cho đến quá canh tư. Giữa không gian vô cùng và
thinh không lắng đọng, tiếng chuông công phu buổi sớm của chùa Thiên Mụ
bỗng vang lên, ngân nga, nhỏ dần rồi tắt lịm như biểu hiện cho một kiếp
người. Từ trong Thái Ấp, một tiếng gà gáy sáng vừa cất lên. Tiếng gà gáy
như một thứ âm thanh nẩy mầm từ lòng đất, vắt qua bầu trời và rơi vào
một thế giới xa xăm. Hồi chuông công phu quyện với tiếng gà gáy sáng có
một sức hút lạ lùng làm cho Trí Hải lắng nghe. Tiếp theo là tiếng gà gáy
sáng thi nhau rộn rã đủ sức lay động cả bình minh và tâm hồn Trí Hải. Có
tiếng gà thanh thoát cao vút với nhiều cung bậc u trầm như tiếng hò ru
con của người cô phụ. Có tiếng gà trong suốt mời gọi tươi vui. Có tiếng
gà vừa cất lên đã vội vàng rơi xuống. Có tiếng gà khàn khàn như tiếng ho
hiu hắt của cụ già. Trong một khoảnh khắc thời gian, trí óc của vị hoàng
thân lênh đênh, chơi vơi rồi bùng vỡ ngập tràn ánh sáng. Ông ngạc nhiên
nhìn lại chính mình rồi tự hỏi:
- Ta là ai?Một đứa trẻ chưa sanh hay một cụ già đã chết?Tại sao mấy chục
năm qua ta chưa hề nghe được một tiếng gà gáy sáng?Phải chăng chỉ vì ta
quên hiện tại rồi loay đào bới một dĩ vãng xa xăm và sống mơ mộng cho
một tương lai chưa đến nên đã bao năm qua ta không biết trên
đầu có một bầu trời xanh, bên cạnh ta có những con người thân thương
đang sống, và trong xóm kia có những tiếng gà?
Tiếng chuông chùa vẫn ngân nga trong gió, tiếng gà vẫn rộn rã trong
sương, Trí Hải cảm nhận sự hiện hữu của thế giới, của chính mình và bỗng
nhiên cảm thấy một niềm hạnh phúc vô biên tràn đầy trong hơi thở.
- Cuộc đời chính là đây!Sao ta chưa vào đời?Trí Hải đứng bật dậy đúng
lúc người hầu cận trung thành vừa bước đến, cất giọng run run:
- Bẩm hoàng thân đại nhân, trời đã sáng. Xin mời ngài dùng chén trà sen
kẻo nguội. Trí Hải cười vui thành tiếng, nói với người hầu cận:
- Này lão nhân! Ngươi cũng thức trắng đêm với ta sao?Ô! Trà thơm quá,
ngươi ngồi xuống uống với ta một chén đi nào.
Lão hầu cận mở to mắt, há hốc mồm, tay chân run rẩy tưởng chừng như đang
sống trong mơ. Đã hơn 20 năm hầu cận vị hoàng thân nầy, người lão bộc
sống trung thành và âm thầm như chiếc bóng. Đối với lão, Trí Hải thật
phải là một người lạnh lùng, đôi mắt lúc nào cũng chăm chăm vào trang
sách, ra lệnh cho lão bằng những cái vẫy tay và lắc đầu hay gật đầu nửa
vời mệt mõi. Bỗng dưng hôm nay lại xuất hiện một Trí Hải biết cười, biết
khen trà thơm và
kinh khủng hơn nữa là mời lão cùng uống trà. Người lão bộc chỉ có thể
phản ứng bằng những lời lắp bắp:
- Dạ bẩm đại nhân, kẻ... nô bộc không... không dám...
Trí Hải bật cười thành tiếng, đùa vui vờiông lão:
- Ông lão đừng sợ. Đêm qua ta thức suốt đêm vì có ông tiên trên trời
hiện xuống bảo ta phải vui với mọi người và nhất là sáng nay phải uống
trà với lão. Nào ngồi xuống, chúng ta cùng uống trà để ông tiên khỏi
buồn lòng và quở phạt ta.
Trí Hải đã đánh trúng tâm lý sùng bái vị hoàng thân như tiên thánh, nên
ông lão đành cúi đầu vâng dạ nhấp chén trà để vui lòng chủ.
Trong cuộc đối ẩm bất đắc dĩ, ông lão toàn "Dạ, thưa" và chỉ dám trả lời
cung kính mỗi khi được hỏi, thế nhưng đối với Trí Hải lại thích thú vô
cùng. Ông đi từ ngạc nhiên nầy đến ngạc nhiên khác khi khám phá ra rằng,
vị lão nô âm thầm như chiếc bóng bên cạnh ông mấy chục năm không phải là
một thứ vật dụng trong nhà biết cử động mà là một con người thâm trầm,
đầy suy tư và chia xẻ.
Bao nhiêu năm qua, người lão bộc và vị hoàng thân sống kề cận nhau như
hình với bóng nhưng chưa một lần nhìn thấy nhau. Vị hoàng thân như một
hòn núi thái sơn sừng sững nhưng lạnh lùng và cô quạnh. Người lão bộc
như một khe suối nhỏ nhoi róc rách chảy dưới chân cầu. Sự khai ngộ hôm
nay như một trận đại hồng thủy để cho khe suối và núi cao biết nhau rằng
mỗi giọt nước tầm thường đều mang tính chất của đại dương và mỗi ngọn
núi uy nghi đều đến
từ sõi đá.
Mãi uống trà và trò chuyện, mặt trời đã mọc quá cây sào. Biên giới ngăn
cách giữa ông lão và vị hoàng thân dần dần nhỏ lại. Đến gần trưa thì
những nhười dân trong Thái Ấp đã thấy hai người khách lạ có dáng dấp quý
tộc nhưng ăn mặc tầm thường giống nhau, một già, một trẻ đi bên nhau vào
tận mỗi thôn cùng xóm vắng của những vùng lân cận kinh thành.
Vốn khao khát cuộc sống và yêu thương con người đến quặn mình, Trí Hải
cố gắng phá tung những chấn song của chiếc lồng son quý tộc đã nhốt ông
hơn nửa cuộc đời để xây dựngcái tín hiệu giữa quần chúng và lãnh đạo, đó
là tín hiệu của trái tim. Dần dà, Trí Hải đã học được tiếng gáy của con
gà, đó là tiếng gáy hồn nhiên, trong sáng, gần gũi, thân thương không ẩn
chứa một mưu mô, một định kiến, một mặc cảm đen tối nào cả.
Sau vụ gặt hái tháng Tư, những người nông dân trong Thái Ấp bỗng xôn xao
và hoảng hốt khi họ biết rằng " Thầy Khoá lỡ thời," cái tên thân mật
dành cho người thư sinh tuổi trung niên hàng ngày gần gũi, chuyện trò,
hát dặm với trai làng, chia xẻ với các cụ già, đùa vui với đàn trẻ nhỏ,
chính là hoàng thân Trí Hải, vị chủ nhân tối cao của Thái Ấp mà họ trước
đây chỉ nghe tên chứ chưa từng biết mặt.
Từ khi khám phá ra người đàn ông, nhân hậu, xuề xòa đó là hoàng thân Trí
Hải, mối giao tình hồ hởi, thân thương giữa nhà đại quý tộc và quần
chúng bình dân mới chợt loé lên đã chìm hẳn lại. Trí Hải đi đến đâu mọi
người đều e dè, cung kính, xa cách vì sợ mang tội bất kính. Cái biên
cương giữa bình dân và quý tộc đã do lịch sử xây lũy, đắp thành cao chất
ngất đâu dễ gì phá đi một sớm một chiều. Trí Hải muốn bước vào đời nhưng
vẫn đi bên cạnh cuộc đời. Giới qúy tộc và bình dân chưa thể nhận ra nhau
vì họ không nói cùng chung một ngôn ngữ, không cùng một suy tư và cũng
chẳng chung nhau những nỗi vui buồn qua tiếng cười hay tiếng khóc.
Những đêm dài trăn trở lại đến. Tiếng chuông công phu chùa Thiên Mụ vẫn
thanh thoát, tiếng gà vẫn giục giã đầu thôn nhưng Trí Hải lại phờ phạc
với nỗi bơ phờ của người lạc bước giữa cuộc đời tầm thường mà cuốn hút
nầy. Ông muốn đưa cả hai cánh tay ra cho đời bắt lấy, nhưng đời lại lạnh
lùng và cung kính khước từ. Trí Hải có cảm tưởng chơi vơi như mình là kẻ
ngồi ở đầu non để nhìn khe suối róc rách reo vui dưới lưng đèo. Thèm một
ngụm nước trong nhưng khi xuống lưng đèo thì nước rút xuống đồng bằng và
khi cố tới đồng bằng thì nước lại trôi xuôi về biển.
Lại vang vọng trong đêm thâu tiếng chuông Thiên Mụ. Tiếng chuông như hữu
tình mà vô ngã vì muôn năm vẫn thoát ra ngoài buồn vui của nhân thế.?
Chùa Từ Vân lặng lẽ đón hai người khách cũ đã mệt nhoài vì sương nắng
đường xa. Trí Hải và lão bộc âm thầm khăn gói lên đường tìm sư Trúc Lâm.
Vẫn chỉ là núi rừng và khung cảnh cũ nhưng cái lạnh của núi rừng nhức
buốt từng thớ thịt mà sư Trúc Lâm vẫn tham thiền trong tư thế kiết già
với mảnh áo choàng đơn sơ. Đợi đến ngày thứ ba, Trí Hảimới đến bên nhà
sư lên tiếng:
- Thưa thiền sư, theo lời của ngài, tôi đã học được tiếng gáy của con
gà; mở lòng thật rộng và cúi mình thật thấp để gần gũi với lê dân nhưng
rốt
cuộc tôi vẫn bị tách rời trơ trọi đứng bên lề. Vì vậy, tôi trở lại đây
để xin theo thiền sư học hỏi. Lần nầy chưa tìm ra hướng đi tôi quyết sẽ
không xuống núi trở
về. Xin thiền sư nhủ lời chỉ bảo.
Sư Trúc Lâm nhìn dịu dàng vào đôi mắt của người viễn khách, môi mĩm nụ
cười mát dượi và bao dung như giọng nói ấm áp thật bất ngờ:
- Thiện hữu, mời người ăn trước đã.
Trí Hải thắc mắc:
- Thưa thiền sư, ba ngày qua tôi đã ăn nhiều bữa và ăn no lắm rồi.
Nhà sư trả lời và nhắm mắt vào thiền định:
- Không! Thiện hữu chỉ gắng nhét cho đầy bụng chứ chưa ăn.
Trí Hải lui về nhà trai khi bữa cơm chay buổi chiều đã được người lão
bộc dọn saün chờ đợi. So với những bữa ăn hàng ngày thịnh soạn của một
ông hoàng thì bữa cơm chay đạm bạc tại một ngôi chùa heo hút trong rừng
sâu như chùa Từ Vân nầy trông nghèo nàn một cách tội nghiệp. Trí Hải
lặng lẽ ngồi xuống cầm đũa, nhìn chén cơm bốc khói trước mặt và còn nghe
văng vẳng lời vọng như chuông vang của nhà sư "Thiện hữu chỉ gắng nhét
cho đầy bụng chứ chưa ăn!". Trí Hải cầm đũa, nhắm mắt hít một hơi dài
như muốn tập trung tất cả mọi cảm giác vào cái "ăn".Mùi cơm dìu dịu nhẹ
nhàng len vào khứu giác và lần đầu tiên ông ngạc nhiên hỏi người lão bộc
đứng bên cạnh:
- Cơm hôm nay nấu bằng loại gạo gì mà lại thơm ngào ngạt như vậy?
Đến lượt ông lão ngạc nhiên:
- Bẩm tôn ông, chùa nghèo không có gạo de An Cựu hay gạo Nàng Hương như
ở dưới phủ nên phải nấu tạm cơm gạo hẩm. Gạo nầy là gạo xấu nhất trong
các loại gạo đó ạ.
Trí Hải gật gù và miếng cơm vào miệng, gắp rau rừng chấm với tương. Ông
vừa nhai vừa cảm nhận được vị ngọt và bùi của cơm; vị rau rừng vừa ngọt
vừa pha chút chua chua chát chát, rau luộc xanh thoang thoảng như mùi
lan núi; những hạt tương đậu nành vỡ ra, mặn mà và ngọt lịm trong từng
kẽ răng.
Trí Hải khám phá ra một thế giới nhỏ bé nhưng kỳ diệu trong từng miếng
ăn. Ông như một đứa trẻ mới được bú giòng sữa Mẹ Thiên Nhiên lần đầu
trong đời. Ông quên mùa đông giá lạnh bên ngoài, quên người lão bộc đứng
hầu bên cạnh, quên tất cả những chân trời mơ ước cao xa. Ông nghe được
cả những cảm giác run run phập phồng trong thân thể mình đang náo nức
đón lấy nguồn sống từ hạt đậu, miếng cơm. Nước mắt ông ứa ra vì biết ơn
những bàn tay đã làm ra hột gạo, trân trọng những mạch đất đã nuôi lớn
cọng rau.
Người lão bộc dọn dẹp mâm cơm với chén dĩa sạch trơn và nghe Trí Hải nói
với bóng mình: "Tội nghiệp mình! Bao năm qua ta chỉ nhét thức ăn cho đầy
bụng, bây giờ mới được ăn!"
Sáng hôm sau, Trí Hải đến gặp sư Trúc Lâm. Ông đã hơi quen với không khí
tĩnh lặng trong ngôi chùa cổ kính này. Ông không còn thấy khó khăn khi
nói với nhà sư như nói với một bức tượng:
- Thưa thiền sư, tôi đã ăn và đã hiểu lời dạy của ngài: "Có thì có tự
mảy may. Khi không cả thế gian này cũng không."
Sư Trúc Lâm lại mỉm cười. Nụ cười trong sáng và dễ dãi quá, không ẩn
chứa một gợn phê phán, khen chê. Nhà sư hỏi Trí Hải, giọng vô tư nhưng
tha thiết như nó với một đứa trẻ lạc đường:
- Thiện hữu có thấy con cọp nằm và con công múa ở đâu không?
Trí Hải trả lời thành thật:
- Từ dưới nhà trai lên núi tôi chẳng thấy gì cả.
Nhà sư nói tiếp trong dáng cười chưa tắt:
- Vì thiện hữu chỉ nhìn mà không xem nên chưa thấy!
Vốn đã quen dần với lối nói của nhà sư. Trí Hải còn hoang mang nhưng
biết hỏi thêm cũng vô ích nên rời chùa, trở lại khu nhà trai dưới chân
núi. Ông uống tách chè xanh và lững thững bước ra ngoài.
Núi rừng mùa Đông lạnh và trơ vơ nhưng lại mang vẻ đẹp lão tùng chịu
đựng tuyết sương. Lá khô trải thảm dày trên đá sỏi. Nắng đã lên nhưng
chưa thắng nổi sương rừng và gió núi nên cả không gian và thời gian nơi
này còn nhuộm trắng tóc mây. Trí Hải nhìn quanh, chân trời xa bị mây và
sương che khuất nên mắt ông đậu trên từng phiến đá, gốc cây. Ông không
biết đi đâu, không có một cõi đi về hay đâu đâu cũng là cõi đi về nên
chẳng bước vội. Rừng vắng quá nên ông nghe cả tiếng bước chân mình dẫm
xào xạc trên lá. Bước chậm quá nên ông thấy bàn chân mình dò dẫm tìm
đường trên mặt sỏi. Một cảm giác mát lạnh và bình an đi từ gan bàn chân
chuyển dần lên mắt, lên tóc nên ông thấy bình thản lạ lùng trong suy
nghĩ và trong vắt trong mắt nhìn.
Xa, rất xa, trong vầng sương nắng ẩn hiện, ngọn núi đá màu xanh thẩm và
tím ngắt hiện ra sừng sững trên nền trời trắng đục làm Trí Hải bàng
hoàng giật mình. Rõ ràng trước mắt ông là trái núi hổ phục - hình con
cọp nằm - mà sư Trúc Lâm nói đến. Chờn vờn phía đuôi "con cọp" là triền
núi xẻ ba, cây mùa đông có đám lá rụng trơ xương, đám màu xám, màu đỏ,
màu vàng, màu xanh trông giống hình một con công đang múa. Trí Hải chân
vẫn cất đi nhè nhẹ, thần trí lâng lâng, mắt không rời "con hổ nằm và con
công múa" đẹp lãng đãng và phiêu bồng với mây núi như một kỳ quan. Cái
đẹp thiên nhiên cuốn hút con người làm cho Trí Hải ngỡ như mình đã hoà
tan với đất, không biết mình đang hóa thành cây cỏ hay cây cỏ là hiện
thân của chính mình.
Ông sực tỉnh để nhận ra thằng người nhỏ bé của mình khi chân bước lên
tam cấp của chùa. Sư Trúc Lâm đã đứng đó tự bao giờ.Hai người nhìn nhau
không lên tiếng, "đối diện đàm tâm". Im lặng rất lâu nhưng nhà sư và
viễn khách đã nói với nhau hàng ngàn câu chuyện.
Nắng đã lên cao. Trí Hải ngước lên nhìn sư Trúc Lâm mĩm cười và nhà sư
gật đầu. Im lặng. Chia tay.
Cũng vẫn là con đường cũ mà khi về lại Trí Hải có cảm tưởng như mới đi
lần đầu. Trước đây, con đường chỉ là một phương tiện để tìm đến với sư
Trúc Lâm nên chân bước trên đường mà đầu vẩn vơ nghĩ về phương trời
khác. Nay cũng trên con đường rừng gập ghềnh ấy, nhưng khi bước lên sỏi
đá, Trí Hải biết mình đang bước, đang sống thực và làm chủ lấy bước chân
của mình. Lần đầu tiên trong đời, ông vừa đi vừa nhìn cảnh vật và sự
sống chung quanh. Ông ngắm những con sáo núi làm tổ trên cây phong và
thấy được con đường chập chùng xa lắc nầy tiếp nối bừng lên sự sống. Ông
cũng thấy mình đang sống, đang bước đi thanh thản như con kiến đang bò
trên đường dài.
Về lại Thái Ấp sau một cuộc hành trình xa, Trí Hải cảm thấy một cái gì
vừa đổi khác. Ông tạt qua ruộng lúa, vườn cà, nương khoai... ngỡ ngàng
và thú vị như người hành tinh vừa mới đến trái đất lần đầu. Ông ngồi
xuống nâng niu từng chồi non, từng đọt bông, từng ngọn lá. Gặp người dân
Thái Ấp ông nhoẻn miệng cười dễ dãi và bắt chuyện với họ tự nhiên như
những người bạn cũ thân thương. Ông không còn cảm thấy mình cao hơn họ
và cũng chẳng thấy mình thấp hơn họ. Ông chỉ thấy mình cũng là một con
người có đủ tính chất vui, buồn, hờn, giận... như muôn ngàn người khác,
thế thôi.
Chính lúc Trí Hải không bắt chước mà sống thực hồn nhiên như tiếng gáy
con gà thì cũng là lúc ông đã quên đi bản thân mình là ông hoàng, là chủ
Thái Ấp, là người đã ba năm vây màn đọc sách, là nhà quý tộc muốn cúi
xuống thật thấp, "hạ cố" đi vào cuộc đời và bị cuộc đời quay lưng từ
khước. Khi ông thôi không còn quay quắt vào đời thì chính cuộc đời tự
động mở ra và vây bủa lấy ông. Người dân Thái Ấp đã nhận được tín hiệu
từ trái tim nên tự động tìm đến với Trí Hải. Họ vẫn dành trọn vẹn cho
ông lễ nghi, cung kính nhưng không còn sợ hãi vì mối giao tình phát khởi
từ những tấm lòng chân thành và nhân hậu với nhau, đó là sự tương kính
gần gũi và yêu thương.
H¨i v¡ ngõéi lo bỉc H?
Tiếng chuông công phu chùa Thiên Mụ đêm đêm rót vào bầu trời xứ Huế đã
mấy trăm năm, nhưng chuông vẫn không cạn mà Huế cũng chẳng đầy.
Suốt mấy mươi năm, Trí Hải đã nghe quen tiếng chuông nên dần dần không
còn nghe nó nữa, như những đứa con xứ Huế khôn lớn còn mấy ai nhớ mùi
sữa mẹ đọng trên vành môi. Tiếng chuông ngân vẫn u trầm dìu dặt nhưng
không một giọt chuông nào rơi vào hồn Trí Hải vì lòng ông đã đầy đặc
chuyện đời, trí ông đã ngổn ngang trăm mối. Khi tâm thức không còn
khoảng trống cho hiện tại và mất đi sự ngạc nhiên tươi mát trẻ thơ thì
tiếng chuông hay tiếng đồng vọng của đất trời cũng chỉ là dư âm dội vào
tường gạch vỡ.
Sau "Đại Hội Con Gà", tiếng chuông Thiên Mụ cùng với tiếng gà đánh thức
bình minh lại nhen nhóm trở về với Trí Hải. Tiếng chuông giọt ngắn giọt
dài rơi vào lòng ông lúc nầy cũng như những giọt mưa đêm rơi vào lòng
biển động. Mất hút, lạnh lẽo, mù sương. Ông nôn nao dậy sóng đi tìm một
nghĩa sống cho đời trong khi tiếng chuông vẫn khoan thai, thanh thản, vô
tình trôi như chiếc thuyền nan trên sông Hương trước chùa Thiên Mụ. Có
lúc ông say đắm bằng nỗi đam mê vụng dại với tiếng chuông, nhưng cũng có
lúc ông giận hờn, bất mãn vì tiếng chuông quá thản nhiên trước những
thao thức trăn trở của con người. Ông muốn tiếng chuông phải "đeo sầu",
phải có cái "ngã" trong khi tiếng chuông lại hoàn toàn vô ngã.
Cũng vẫn là tiếng chuông Thiên Mụ của trăm năm trước, cũng vẫn là tâm
hồn Trí Hải của trăm năm sau sao bây giờ lại khác. Trí Hải sống với
tiếng chuông như sống với một em bé nhỏ hay một bác nông phu. Chuông và
người cùng sống, cùng ăn và cùng thở. Đêm khuya ông vẫn nói chuyện rì
rào với chuông. Ông hiểu chuông hơn bao giờ hết. Trí Hải không cần phải
thức khuya dậy sớm mới nghe được tiếng chuông khi trong lòng ông có nắng
hòa với tiếng chuông sâu thăm thẩm phát khởi tự tâm hồn.
Ông nghe tiếng gió từ muôn phương, ông thấy cành trúc từ vạn cổ, ông cảm
tiếng chuông từ tám hướng, ông nhận tiếng gà từ làng thôn. Tiếng gió,
cành trúc, tiếng chuông, tiếng gà và lòng người gặp nhau từ vô ngã.
Có một ngày, người lão bộc nghe vị chủ nhân gõ vào sừng trâu mà hát:
Gió đưa cành trúc là đà,
Tiếng chuông Thiên Mụ, canh gà Thọ Xương.
Hát ngêu ngao như một người lãng tử và chơi đùa với đám mục đồng như
thuở ấu thơ, Trí Hải được sống ngây ngất với từng giây phút trôi qua mà
không một chút tiếc nuối với cuộc đời quá dài hay quá ngắn. Đầu óc ông
trở nên khoảng khoát như một bầu trời mơn man mây trắng
và lòng ông tĩnh lặng như ánh trăng vằng vặc trên đồi xa. Rừng sách vở
vẫn còn là một dấu ấn chưa phai nhưng đã được phủi bụi và được xếp vào
ngăn riêng của nó. Nhờ vậy ông đã bắt đầu tập nói chuyện triết lý cao
siêu bằng ngôn ngữ chất phác và đơn sơ như nói vè hay kể chuyện Tấm Cám.
Dường như đôi khi ngôn ngữ là một phương tiện nghèo nàn,bất lực và yếu
đuối trước im lặng suy tư. Lý sự là chiếc ghe chòng chành mà im lặng là
chiếc cầu vững chải để qua sông, giòng sông tư tưởng có bờ bên nầy là
bão nổi bon chen tuyệt vọng và bên kia là trầm tư tĩnh lặng tuyệt vời.
Có đám bụi đất đỏ của đàn trâu đạp lúa đang về và có đám bụi mù của vó
ngựa phi nhanh trên đường quê Thái Ấp. Đối với Trí Hải thì đám bụi nào
cũng giống nhau, vó trâu hay vó ngựa cũng chỉ là những bước đi dấy lên
từ đất, nhưng đối với người dân Thái Ấp thì vó ngựa có người kî mã mang
lệnh bài của triều đình là một biến cố. Mọi người lập tức dạt ra hai bên
đường và dắt trâu nép xuống bờ ruộng cho kî sĩ và tuấn mã phi nhanh về
phía dinh ông hoàng. Trí Hải đang kể chuyện về giống vịt trời cho đám
trẻ con đang chen lấn nhau, hoác miệng cười vang bên bờ ruộng. Ông cung
tay thi lễ đón nhận lệnh của vua triệu vào cung khẩn cấp với vẻ bình
thản như nghe chuyện xảy ra hàng ngày trong Thái Ấp đã làm cho mọi người
và ngay cả sứ giả ngạc nhiên đến độ sững sờ. Một Trí Hải nghiêm trang,
trịnh trọng, lạnh lùng và cách biệt không còn dấu vết nơi ông. Trước khi
bước lên cổ xe song mã lộng lẫy của triều đình vào nội thành, Trí Hải
còn vui cười vẫy lũ trẻ sợ hãi ngồi im thin thít hay chạy biến loanh
quanh để dặn dò lúc về ông sẽ kể tiếp chuyện vịt trời.
Trên đường vào đại nội, vị quan bộ lễ hộ giá hoàng thân kể rằng, sau vụ
án "văn chương phản nghịch" ấm Thuyên, vua mang tiếng là bạc đãi trung
thần và khắt khe với hiền sĩ nên đã tìm cách lấy lại niềm tin của giới
nhân sĩ Bắc Hà bằng cách cho vời vào cung một phái đoàn nhân sĩ đất
Thăng Long gồm nhiều nhân vật danh tiếng và các học sĩ lừng lẫy xứ Bắc
vào Huế để được thấy tận mắt uy thế của thiên triều và giang sơn hoa gấm
của đất Thần Kinh. Đồng thời vua cũng muốn ổn định phương Bắc quá xa xôi
và sử dụng nhân tài, nhưng trong hơn mười ngày qua, giới nhân sĩ Bắc Hà
không làm vua hài lòng vì họ vẫn xa cách và lạnh nhạt trước những tiểu
yến và đại yến được mở ra tưng bừng để chiêu hiền đãi sĩ. Với quyền uy
thiên tử, chém đầu ba họ thì chỉ cần một cái gật đầu, nhưng chinh phục
được lòng người thật khó. Giới sĩ phu Thăng Long không khuất phục trước
quyền thế, không mờ mắt trước hư danh, không dễ dãi chấp nhận những lời
biện thuyết của giới học sĩ Đàng Trong. Sự từ chối lời mời ở lại phò
vua, giúp nước của họ đã làm cho cả triều đình Huế vừa bối rối vừa ngấm
ngầm tức giận nên mọi hy vọng đang đổ dồn vào Trí Hải.
Đại yến đang mở ra tại Ngự Viên. Đội ngự binh gươm giáo sáng lòa. Các
quan phẩm phục lóng lánh như sao sa. Cung tần, thị nữ đẹp rực rỡ và thơm
mát như những hình hài không có thật ở trần gian... Bỗng mọi người đều
"ồ" lên kinh ngạc khi Trí Hải bước vào. Một hoàng thân Trí Hải có dáng
đi đường bệ với khuôn mặt nhìn thẳng lạnh lùng trong phẩm phục triều
nghi có thể chói lòa trong đêm tối đâu rồi. Một Trí Hải khác có dáng đi
khoan thai, khuôn mặt vẫn thanh tú nhưng màu da trắng xanh nay trở thành
rám hồng vì nắng gió. Nét cười khoan hòa dễ dãi và đôi mắt tinh anh
nhưng lại ấm cả vùng trời đang đậu trên từng người quen và khách lạ. Áo
quần đơn sơ mà thân thiện như người nông dân đi ăn giỗ. Một thoáng xôn
xao nổi lên trong đám nhân sĩ Bắc Hà. Người ta tự hỏi, một vị hoàng thân
tiếng tăm như Trí Hải lại là một người bình thường và đơn giản đến thế
sao.
Buổi đại tiệc bắt đầu khi xa giá của nhà vua ngự đến. Những lễ nghi quan
cách rườm rà lúc đầu từng bước nhường lại cho mục đích chính của buổi
ngự yến là cuộc đấu trí tay đôi giữa nhân sĩ Bắc Hà và giới học sĩ đất
Thần Kinh nhằm thuyết phục khách Thăng Long ở lại ra tay phò vua giúp
nước. Các Văn minh điện đại học sĩ, Võ hiển điện đại học sĩ, Cần chánh
điện đại học sĩ cùng các danh gia, danh sĩ Thần Kinh đối mặt với sĩ phu
Bắc Hà trên chiến trường trùng điệp, võ trang bằng lý thuyết và tư tưởng
của Bách Gia Chư Tử. Khi hai bên đều có kẻ tung người hứng không để hở
đường tơ kẻ tóc thì Trí Hải và Lê Trung Ọn, thủ lãnh sĩ phu Bắc Hà vẫn
ngồi im lặng lắng nghe. Hai phe chưa ai nhường ai nửa chữ. Đêm trôi dần,
cuộc đấu xoay chiều đến hồi gay cấn qua chuyện "chính danh". Dù lời lẽ
bóng bẩy nhẹ như tơ trời, dù sự ngụ ý xa xôi như sao khuya leo lắt,
nhưng ai cũng hiểu là hai phía đang nói đến vương mạng của nhà Lê và
nghiệp đế của nhà Nguyễn. Mọi con mắt đều đổ dồn về phía Trí Hải và Lê
Trung Ẩn khi luận bàn chuyện "tiếm quyền và tiếm văn". Phía nhân sĩ Bắc
Hà thì cho rằng, chỉ có câu ca dao duy nhất phát xuất từ miền Bắc:
Gió đưa cành trúc là đà,
Tiếng chuông Trấn Võ, canh gà Thọ Xương.
học sĩ Thần Kinh thì lại dùng mọi luận chứng lịch sử để cho rằng, chỉ có
một câu ca dao xuất phát từ Huế, sau khi chùa Thiên Mụ được chúa Nguyễn
Hoàng cho khởi công xây dựng vào năm 1601:
Gió đưa cành trúc là đà,
Tiếng chuông Thiên Mụ, canh gà Thọ Xương.
Vô hình chung, Trí Hải và Lê Trung Ẩn biến thành thủ lãnh của hai phe.
Thế nhưng im lặng kéo dài. Mãi đến khi nhà vua lên tiếng gọi hai người
ngõ lời, Trí Hải mới đứng lên. Mọi người như nín thở chờ đợi những lời
minh triết cao siêu, những biện giải hùng hồn như sấm dậy do vị hoàng
thân uyên bác nầy sắp sửa nói ra. Trí Hải mĩm cười nhìn Lê Trung Ẩn và
đồng thời cũng bắt gặp nét cười trả lại. Hai nét cười tỏa hào quang của
sự đơn sơ như cỏ nội hoa đồng, của sự cảm nhận sâu xa và trọn vẹn. Hai
lối nhìn tinh anh, sâu thẳm nhưng nhu hòa không gợn một chút thách đố
khen chê. Trí Hải đọc mấy câu thơ của Tuệ Trung nói với vua Trần Nhân
Tôn về cái tâm tĩnh lặng, vô ngã:
Giữa ba nghìn thế giới,
Có chung một nụ cười.
Trăm nhánh sông vô ngã:
Chung một giòng ra khơi.
Thiên Mụ, Trấn Võ, Thọ Xương... đều là tên đặt, là danh từ, là huyễn
tướng. Tên sông không phải là giòng sông, tên đường không phải là con
đường, ngón tay chỉ mặt trăng không phải là mặt trăng. Cho nên tranh
nhau cái tên gọi là hoàn toàn vô ích, phù phiếm. Tiếng gió lao xao qua
cành trúc, tiếng chuông, tiếng gà đến và đi từ vô ngã, không lời. Chấp
ngã, nhiều lời sinh ly tán!
Nhiều người thở dài thất vọng. Với họ, Trí Hải đã mất đi khả năng ứng
đối khóa lưỡi kẻ thù, chẻ tóc làm tư.
Mọi người lại nhổm dậy. Đến lượt Lê Trung Ẩn đăng đàn lên tiếng. Ông
mượn lời của thiền sư Hương Hải nói với vua Lê Dụ Tôn về cái tâm rỗng
lặng:
- Nhạn bay cao vút trời xanh,
Nước soi bóng nhạn mong manh giữa vời.
Nhạn đi bóng mất lưng trời,
Nước không lưu giữ bóng ngời thoáng qua.
Thiên Mụ, Trấn Võ, Thọ Xương và tiếng gió, tiếng chuông, tiếng gà đều là
giả tướng, không có thật. Khi tâm lắng nghe là có, khi tâm khép lại là
không. Khi đã không thì cả thế gian này cũng không. Không có chấp ngã mà
cũng chẳng có vô ngã. Quyết tranh nhau cái không có để
về đâu?!
Trong khi mọi người còn đang ngơ ngác thì Trí Hải và Lê Trung Ấn đã tiến
lại gần nhau, cầm tay nhau như hai người bạn cố tri, như hai người anh
em từ kiếp trước và nhìn vào mắt nhau rất sâu như đọc hết những thế giới
âm u ẩn tàng sau nét mĩm cười rất nhẹ. Nhà vua cũng cả cười bước xuống
cầm tay họ và chư khách cũng bùng vỡ tiếng cười vui không che dấu những
mưu toan. Đêm tàn nhưng đại tiệc chưa tan. Bỗng tất cả đều lặng im vì
tiếng chuông công phu của chùa Thiên Mụ vừa lọt vào Ngự Viên. Lê Trung
Ấn ngỏ lời: "Nước non muôn thuở không hay có. Một cõi đi về phát tự
tâm". Trong mắt vua, ngời ánh phong quang và thoáng nét phong trần nhưng
thuần hậu của tay hảo hán Lương Sơn Bạc, người đã vào sinh ra tử để
thống nhất sơn hà, dựng nên nghiệp đế. Nhóm nhân sĩ Bắc Hà, cùng nhìn
một hướng về phía giang sơn thay cho nụ cười kiêu bạt, lên tiếng: "Vâng,
chúng tôi sẽ ở lại!"
Tiếng chuông Thiên Mụ từ hai trăm năm trước vẫn ngân nga mà cũng chẳng
bao giờ có thật.
Truyện Phật Giáo
