|
.
Thiền
Tứ Niệm Xứ
Thích
Trí Siêu
 |
|
Phụ
Lục
Kinh
Quán Niệm
(Satipatthana
Sutta)
Như
vầy, tôi nghe: Một thuở nọ Ðức Thế Tôn đang cư trú ở
Kammassadhamma, một khu phố của dân Kuru. Lúc bấy giờ ngài
gọi chư tăng: "Này các thầy". Chư tăng đáp: "Dạ, thưa Ðức
Thế Tôn". Phật nói: "Các thầy lắng nghe, có một con đường
duy nhất để thanh lọc bản thân, vượt thắng phiền não,
tiêu trừ ưu khổ, đạt tới chánh đạo và chứng nhập Niết
Bàn, đó là bốn phép quán niệm. Những gì là bốn?
Ðó
là, này các thầy, người hành giả:
1/
Quán niệm thân thể nơi thân thể, tinh chuyên và ý thức rõ
ràng về thân thể, làm chủ được mọi tham dục và ưu tư
trong cuộc đời.
2/
Quán niệm cảm thọ nơi cảm thọ, tinh chuyên và ý thức rõ
ràng về cảm thọ, làm chủ được mọi tham dục và ưu tư
trong cuộc đời.
3/
Quán niệm tâm thức nơi tâm thức, tinh chuyên và ý thức rõ
ràng về tâm thức, làm chủ được mọi tham dục và ưu tư
trong cuộc đời.
4/
Quán niệm đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức,
ý thức rõ ràng về đối tượng tâm thức, làm chủ được
mọi tham dục và ưu tư trong cuộc đời.
Này
các thầy, người hành giả quán niệm thân thể nơi thân thể
bằng cách nào?
Người
ấy đến một khu rừng hoặc một gốc cây, hoặc một nơi
thanh vắng, ngồi xuống theo tư thế kiết già, giữ lưng ngay
thẳng và đặt mình trong sự quán niệm. Thở vào người ấy
ý thức rõ ràng mình đang thở vào, thở ra người ấy ý thức
mình đang thở ra. Hoặc khi thở vào một hơi dài, người ấy
ý thức: 'Tôi đang thở vào một hơi dài'. Khi thở ra một
hơi dài, người ấy ý thức: 'Tôi đang thở ra một hơi dài'.
Hoặc khi thở vào một hơi ngắn, người ấy ý thức: 'Tôi
đang thở vào một hơi ngắn'. Khi thở ra một hơi ngắn, người
ấy ý thức: 'Tôi đang thở ra một hơi ngắn'. Người ấy
tự mình tập luyện như sau: 'Tôi sẽ thở vào và cảm nghiệm
toàn thân'. 'Tôi sẽ thở ra và cảm nghiệm toàn thân'. 'Tôi
sẽ thở vào và làm lắng dịu sự điều hành trong thân thể'.
'Tôi sẽ thở ra và làm lắng dịu sự điều hành trong thân
thể'.
Cũng
như khi xoay một vòng dài, một người thợ tiện khéo tay ý
thức rằng mình đang xoay một vòng dài; hoặc khi xoay một
vòng ngắn, ý thức rằng mình đang xoay một vòng ngắn. Cũng
vậy, người hành giả khi thở vào một hơi dài ý thức rằng
mình đang thở vào một hơi dài; khi thở ra một hơi ngắn
ý thức rằng mình đang thở ra một hơi ngắn. Người ấy
tự mình tập luyện như sau:' Tôi sẽ thở vào và cảm nghiệm
toàn thân... Tôi sẽ thở ra và làm lắng dịu sự điều hành
trong thân thể'.
Cứ
như thế, hành giả sống trong sự thường trực quán niệm
thân thể nơi thân thể, hoặc bên trong, hoặc bên ngoài, hoặc
cả bên trong lẫn bên ngoài thân thể. Hoặc quán niệm quá
trình sinh khởi nơi thân thể, hoặc quá trình hủy diệt nơi
thân thể, hoặc quá trình sinh khởi lẫn quá trình hủy diệt.
Hoặc quán niệm: 'Có thân thể đây' đủ để quán chiếu
và ý thức được sự có mặt của thân thể, và như vậy
người ấy sống một cách tự do không bám víu vào bất cứ
thứ gì trong cuộc đời. Cứ như thế mà người hành giả
quán niệm thân thể nơi thân thể.
Lại
nữa, này các thầy, khi đi, hành giả cũng ý thức rằng mình
đang đi; khi đứng, ý thức rằng mình đang đứng; khi ngồi,
ý thức rằng mình đang ngồi; khi nằm, ý thức rằng mình
đang nằm. Bất cứ thân thể mình đang được xử dụng trong
tư thế nào, hành giả cũng ý thức được về tư thế ấy.
Cứ
như thế, hành giả sống trong sự thường trực quán niệm
thân thể nơi thân thể, hoặc bên trong, hoặc bên ngoài, hoặc
cả bên trong lẫn bên ngoài thân thể. Hoặc quán niệm quá
trình sinh khởi nơi thân thể, hoặc quá trình hủy diệt nơi
thân thể, hoặc quá trình sinh khởi lẫn quá trình hủy diệt.
Hoặc quán niệm: 'Có thân thể đây' đủ để quán chiếu
và ý thức được sự có mặt của thân thể, và như vậy
người âý sống một cách tự do không bám víu vào bất cứ
thứ gì trong cuộc đời. Cứ như thế mà hành giả quán niệm
thân thể nơi thân thể.
Lại
nữa, khi đi tới hoặc đi lui, hành giả cũng ý thức rõ ràng
về việc ấy; khi nhìn trước hay nhìn sau...khi cúi xuống hoặc
vươn lên...khi mặc áo, mang y bát...khi ăn, uống, nhai, nếm
thức ăn...khi đi đại tiện hay tiểu tiện...khi đi, đứng,
ngồi, ngủ, thức, nói năng hoặc im lặng, hành giả cũng đều
ý thức rõ ràng về mỗi việc.
Cứ
như thế, hành giả sống... quán niệm thân thể nơi thân thể.
Lại
nữa, hành giả quán niệm rõ ràng về chính thân thể này,
bao bọc trong một lớp da và chứa đầy loại bất tịnh, từ
gót chân trở lên và từ đỉnh đầu trở xuống, có nào là:
tóc, lông, móng, răng, da, thịt, gân, xương, tủy, thận, tim,
gan, hoành cách mạc, lá lách, phổi, ruột, bao tử, phân, mật,
đờm, máu, mủ, mồ hôi, mỡ, nước mắt, nước bọt, nước
ở khớp xương, nước tiểu.
Ví
như có một bao tải đựng đủ nhiều loại ngũ cốc, như
gạo lứt, gạo hẻo rằng, đậu xanh, đậu ngự, mè, gạo
trắng và hai đầu bao tải có thể mở ra. Một người có
mắt tốt, khi mở bao ra, thấy rõ mọi loại hạt đựng trong
bao: đây là gạo lứt, gạo hẻo rằng, đậu xanh, đậu ngự,
mè, gạo trắng. Cũng như thế, khi quán sát về chính thân
thể mình, hành giả thấy được mọi thứ từ gót chân lên
đỉnh đầu và từ đỉnh đầu xuống đến gót chân, bao bọc
trong một lớp da và chứa đầy loại bất tịnh: thuộc về
thân thể này, có nào là tóc, lông, móng, răng, da, thịt, gân,
xương, tủy, thận, tim, gan, hoành cách mạc, lá lách, phổi,
ruột, bao tử, phân, mật, đờm, máu, mủ, mồ hôi, mỡ, nước
mắt, nước bọt, nước ở khớp xương, nước tiểu.
Cứ
như thế, hành giả sống... quán niệm thân thể nơi thân thể.
Lại
nữa, trong bất cứ tư thế nào của thân thể này, hành giả
cũng quán chiếu về những yếu tố tạo nên thân thể: 'Trong
thân thể này có yếu tố rắn chắc, yếu tố lưu nhuận,
yếu tố viêm nhiệt và yếu tố chuyển động'. Như một người
đồ tể rành nghề giết một con bò, ngồi giữa ngã tư mà
xẻ con bò ra thành nhiều phần, hành giả cũng vậy, trong bất
cứ tư thế nào của thân thể này, cũng quán chiếu những
yếu tố tạo nên thân thể: 'Trong thân thể này có yếu tố
rắn chắc, yếu tố lưu nhuận, yếu tố viêm nhiệt và yếu
tố chuyển động'.
Cứ
như thế, hành giả sống... quán niệm thân thể nơi thân thể.
Lại
ví như khi thấy một xác chết, bị liệng bỏ vào bãi tha
ma đã được một ngày, hai ngày hay ba ngày, sình lên, thâm
tím, thối rữa, hành giả liền quán chiếu về thân thể mình:
'Chính thân thể ta đây cũng vậy, sẽ trở thành như thế,
không có lối nào tránh thoát'.
Cứ
như thế, hành giả sống... quán niệm thân thể nơi thân thể.
Rồi
như thấy một xác chết bị liệng bỏ trong bãi tha ma, bị
quạ rỉa hoặc diều hâu, kên kên, hoặc chó sói rừng ăn
và các loài dòi bọ rúc rỉa, hành giả liền quán chiếu về
thân thể mình: 'Chính thân thể ta đây cũng vậy, sẽ trở
thành như thế, không có lối nào tránh thoát'.
Cứ
như thế hành giả sống... quán niệm thân thể nơi thân thể.
Rồi
như thấy một xác chết bị liệng bỏ trong bãi tha ma, chỉ
còn là một bộ xương dính ít thịt và máu, còn nối liền
nhau nhờ gân cốt;... hoặc không còn thịt nhưng còn dính chút
máu;... hoặc không còn chút thịt và chút máu nào;... hoặc
các khúc xương bị vứt rời rạc đó đây, không còn dính
liền nhau nữa, chỗ này là xương tay, chỗ kia là xương bàn
chân, chỗ này là xương cẳng, chỗ kia là xương mông, đây
là xương sống, kia là đầu lâu, hành giả liền quán chiếu
về thân thể mình...
Cứ
như thế hành giả sống... quán niệm thân thể nơi thân thể.
Rồi
như thấy một xác chết bị liệng bỏ trong bãi tha ma, chỉ
còn lại một mớ xương trắng màu vỏ ốc... một mớ xương
khô đã hơn một năm... một mớ xương mục tan thành bụi,
hành giả liền quán chiếu về thân thể mình...
Cứ
như thế hành giả sống... quán niệm thân thể nơi thân thể.
Này
các thầy, người hành giả quán niệm cảm thọ nơi cảm thọ
bằng cách nào?
Mỗi
khi có một cảm thọ khoái lạc, hành giả ý thức rằng: 'Ta
đang có một cảm thọ khoái lạc'. Mỗi khi có một cảm thọ
khổ đau, hành giả ý thức rằng: 'Ta đang có một cảm thọ
khổ đau'. Mỗi khi có một cảm thọ không khoái lạc cũng
không khổ đau, hành giả ý thức rằng: 'Ta đang có một cảm
thọ không khoái lạc cũng không khổ đau'. Khi có một cảm
thọ khoái lạc vật chất, hành giả ý thức rằng mình đang
có một cảm thọ khoái lạc vật chất. Khi có một cảm thọ
khoái lạc tinh thần, hành giả ý thức rằng mình đang có
một cảm thọ khoái lạc tinh thần. Khi có một cảm thọ khổ
đau vật chất... một cảm thọ khổ đau tinh thần, hành giả
ý thức rằng mình đang có một cảm thọ khổ đau vật chất...
một cảm thọ khổ đau tinh thần. Khi có một cảm thọ vật
chất... một cảm thọ tinh thần không khoái lạc cũng không
khổ đau, hành giả ý thức rằng mình có một cảm thọ vật
chất... một cảm thọ tinh thần không khoái lạc cũng không
khổ đau.
Cứ
như thế hành giả sống trong sự thường trực quán niệm
cảm thọ nơi cảm thọ, hoặc bên trong hoặc bên ngoài, hoặc
cả bên trong lẫn bên ngoài cảm thọ. Hoặc quán niệm quá
trình sinh khởi của cảm thọ, hoặc quá trình hủy diệt của
cảm thọ, hoặc quá trình sinh khởi lẫn quá trình hủy diệt.
Hoặc quán niệm: 'Có cảm thọ đây' đủ để quán chiếu
và ý thức được sự có mặt của cảm thọ, và như vậy
người ấy sống một cách tự do, không bám víu vào bất cứ
thứ gì trong cuộc đời. Cứ như thế mà hành giả quán niệm
cảm thọ nơi cảm thọ.
Này
các thầy, hành giả quán niệm tâm thức nơi tâm thức bằng
cách nào?
Mỗi
khi tâm thức có tham dục, hành giả ý thức là tâm thức mình
có tham dục. Khi không có tham dục, hành giả ý thức là tâm
thức mình không có tham dục. Mỗi khi tâm thức có sân hận,
hành giả ý thức là tâm thức mình có sân hận. Khi tâm thức
không có sân hận, hành giả ý thức là tâm thức mình không
có sân hận. Mỗi khi tâm thức có si mê, hành giả ý thức
là tâm thức mình có si mê. Khi không có si mê, hành giả ý
thức là tâm thức mình không có si mê. Mỗi khi tâm thức có
thu nhiếp... là tâm thức mình có thu nhiếp. Khi tâm thức đang
tán loạn... là tâm thức mình đang tán loạn. Mỗi khi tâm
thức trở thành rộng lớn... là tâm thức mình trở thành
rộng lớn. Mỗi khi tâm thức trở thành hạn hẹp... là tâm
thức mình trở thành hạn hẹp. Mỗi khi tâm thức đạt đến
trạng thái cao nhất... là tâm thức mình đạt đến trạng
thái cao nhất. Khi không đạt đến trạng thái cao nhất...
là tâm thức mình không đạt đến trạng thái cao nhất. Mỗi
khi tâm thức có định... là tâm thức mình có định. Khi không
có định... là tâm thức mình không có định. Mỗi khi tâm
thức được giải thoát... là tâm thức mình được giải
thoát. Khi không có giải thoát... là tâm thức mình không có
giải thoát.
Cứ
như thế, hành giả sống trong sự thường trực quán niệm
tâm thức nơi tâm thức, hoặc bên trong, hoặc bên ngoài, hoặc
cả bên trong lẫn bên ngoài tâm thức. Hoặc quán niệm quá
trình sinh khởi nơi tâm thức, hoặc quá trình hủy diệt nơi
tâm thức, hoặc quá trình sinh khởi lẫn quá trình hủy diệt.
Hoặc quán niệm: 'Có tâm thức đây' đủ để quán chiếu
và ý thức được sự có mặt của tâm thức, và như vậy
người ấy sống một cách tự do không bám víu vào bất cứ
thứ gì trong cuộc đời. Cứ như thế mà hành giả quán niệm
tâm thức nơi tâm thức.
Này
các thầy, hành giả quán niệm đối tượng tâm thức nơi
đối tượng tâm thức bằng cách nào?
Trước
hết hành giả quán niệm đối tượng tâm thức nơi đối
tượng tâm thức về năm hiện tượng ngăn che. Quán niệm
bằng cách nào?
1.
Khi có niệm ái dục, hành giả ý thức rằng mình có ái dục.
Khi không có ái dục, hành giả ý thức rằng mình không có
ái dục. Khi một niệm ái dục chưa sanh, nay bắt đầu phát
sanh, hành giả ý thức được sự phát sanh ấy. Khi một niệm
ái dục đã sanh, đang được khử diệt, hành giả ý thức
được sự khử diệt ấy. Khi một niệm ái dục đã được
khử diệt và không còn phát khởi lại nữa, hành giả cũng
ý thức được điều đó.
2.
Khi có sân hận, hành giả ý thức rằng mình có sân hận.
Khi không có sân hận, hành giả ý thức rằng mình không có
sân hận. Khi một niệm sân hận chưa sanh, nay bắt đầu phát
sanh, hành giả ý thức được sự phát sanh ấy. Khi một niệm
sân hận đã sanh, đang được khử diệt, hành giả ý thức
được sự khử diệt ấy. Khi một niệm sân hận đã được
khử diệt và không còn phát khởi lại nữa, hành giả cũng
ý thức được điều đó.
3.
Khi có mê muội và buồn ngủ, hành giả ý thức rằng mình
có mê muội và buồn ngủ....
4.
Khi có giao động và bất an, hành giả ý thức rằng mình có
giao động và bất an....
5.
Khi có nghi ngờ, hành giả ý thức rằng mình có nghi ngờ....
Cứ
như thế, hành giả sống trong sự thường trực quán niệm
đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức, hoặc bên
trong, hoặc bên ngoài, hoặc cả bên trong lẫn bên ngoài đối
tượng tâm thức. Hoặc quán niệm quá trình sinh khởi nơi
đối tượng tâm thức, hoặc quá trình hủy diệt nơi đối
tương tâm thức, hoặc quá trình sinh khởi lẫn quá trình hủy
diệt. Hoặc quán niệm:'Có đối tượng tâm thức đây' đủ
để quán chiếu và ý thức được sự có mặt của đối
tượng tâm thức, và như vậy người ấy sống một cách tự
do không bám víu vào bất cứ thứ gì trong cuộc đời. Cứ
như thế mà hành giả quán niệm đối tượng tâm thức nơi
đối tượng tâm thức về năm hiện tượng ngăn che.
Tiếp
theo, hành giả quán niệm về sự bám víu vào năm uẩn, như
đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức. Quán niệm
bằng cách nào?
Hành
giả quán niệm như sau: 'Ðây là hình sắc vật chất, đây
là sự phát sinh của hình sắc vật chất, và đây là sự
hủy diệt của hình sắc vật chất. Ðây là cảm thọ, đây
là sự phát sinh của cảm thọ, và đây là sự hủy diệt
của cảm thọ. Ðây là tri giác, đây là sự phát sinh của
tri giác, và đây là sự hủy diệt của tri giác. Ðây là dẫn
lực (hành), đây là sự phát sinh của dẫn lực, và đây là
sự hủy diệt của dẫn lực. Ðây là ý thức, đây là sự
phát sinh của ý thức, và đây là sự hủy diệt của ý thức.
Cứ
như thế hành giả sống... quán niệm về sự bám víu vào
năm uẩn.
Tiếp
theo, hành giả quán niệm về sáu giác quan và sáu loại đối
tượng, như đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức.
Quán niệm như thế nào?
Hành
giả ý thức về mắt và đối tượng của mắt là hình sắc,
về sự ràng buộc tạo nên do mắt và hình sắc. Hành giả
ý thức về sự ràng buộc chưa sanh nay đang phát sanh, về
sự ràng buộc đã phát sanh nay đang được khử diệt, về
sự ràng buộc đã được khử diệt và không còn tái phát
lại nữa.
Hành
giả ý thức về tai và âm thanh,... ý thức về mũi và mùi
hương,... ý thức về lưỡi và vị nếm,... ý thức về thân
và sự xúc chạm,... ý thức về ý và tư tưởng...
Cứ
như thế hành giả sống... quán niệm về sáu giác quan và
sáu loại đối tượng.
Tiếp
theo, hành giả quán niệm về bảy yếu tố của sự giác ngộ,
như đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức. Quán
niệm như thế nào?
1.
Khi có yếu tố chánh niệm, hành giả ý thức là mình có chánh
niệm; khi không có chánh niệm, hành giả ý thức là mình không
có chánh niệm. Hành giả có ý thức về một chánh niệm chưa
sanh nay đang phát sanh, một chánh niệm đã phát sanh nay đang
thành tựu.
2.
Khi có yếu tố trạch pháp, hành giả ý thức là mình có trạch
pháp...
3.
Khi có yếu tố tinh tấn, hành giả ý thức là mình có tinh
tấn
4.
Khi có yếu tố hoan hỷ, hành giả ý thức là mình có hoan
hỷ...
5.
Khi có yếu tố khinh an, hành giả ý thức là mình có khinh
an...
6.
Khi có yếu tố định, hành giả ý thức là mình có định...
7.
Khi có yếu tố hành xả, hành giả ý thức là mình có hành
xả
Cứ
như thế, hành giả sống... quán niệm về bảy yếu tố của
sự giác ngộ.
Tiếp
theo, hành giả quán niệm về bốn sự thật cao quý như đối
tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức. Quán niệm như
thế nào?
Khi
sự kiện là khổ đau, hành giả quán niệm: 'Ðây là khổ
đau'. Khi sự kiện là nguyên nhân đưa đến khổ đau, hành
giả quán niệm: 'Ðây là nguyên nhân đưa đến khổ đau'.
Khi sự kiện là sự chấm dứt khổ đau, hành giả quán niệm:
'Ðây là sự chấm dứt khổ đau'. Khi sự kiện là con đường
dẫn đến sự chấm dứt khổ đau, hành giả quán niệm: 'Ðây
là con đường dẫn đến sự chấm dứt khổ đau'.
Cứ
như thế, hành giả sống trong sự thường trực quán niệm
về bốn sự thật cao quý như đối tượng tâm thức nơi đối
tượng tâm thức, hoặc quán niệm bên trong, hoặc quán niệm
bên ngoài, hoặc quán niệm cả bên trong lẫn bên ngoài đối
tượng. Hoặc quán niệm quá trình sinh khởi nơi đối tượng
tâm thức, hoặc quá trình hủy diệt nơi tâm thức, hoặc quá
trình sinh khởi lẫn quá trình hủy diệt. Hoặc quán niệm:
'Có đối tượng tâm thức đây' đủ để quán chiếu và ý
thức được sự có mặt của đối tượng tâm thức, và như
vậy người ấy sống một cách tự do không bám víu vào bất
cứ thứ gì trong cuộc đời. Cứ như thế mà hành giả quán
niệm về bốn sự thật cao quý như đối tượng tâm thức
nơi đối tượng tâm thức.
|
