|
. |
TIỂU THỪA PHẬT GIÁO TƯ TƯỞNG LUẬN
Tác Giả:
Kimura Taiken
Hán Dịch:
Thích Diễn Bồi
Việt Dịch:
Thích Quảng Độ
Xuất Bản: Viện Đại Học Vạn
Hạnh Việt Nam 1969
Chùa Khánh Anh, France
---o0o---
THIÊN THỨ BA
THẾ GIỚI QUAN
CHƯƠNG I: Tổng luận
1.- ĐỊNH
NGHĨA THẾ GIỚI QUAN
Thế giới
quan nói ở đây không ý nghĩa là sẽ luận về bản chất, nguyên nhân thành
lập, hay ý nghĩa của thế giới, bởi vì tất cả cái đó đã được trình bày ở
thiên thứ hai, trong đề mục Vũ trụ quan rồi. Mà thế giới quan nói ở đây
cũng không có ý nghĩa như Weltanschauung hay cosmology, mà là về thế giới
khởi nguyên luận, và thế giới hiện tượng luận xem A Tỳ Đạt Ma đã khảo sát
như thế nào: đó là vấn đề mà chúng tôi muốn bàn qua. Có thể nói đây không
phải là vũ trụ thực thể luận, mà là vũ trụ hiện tượng luận về mặt sự thực.
2. THẾ
GIỚI QUAN CỦA PHẬT GIÁO NGUYÊN THỦY
Đối với vấn
đề này, như thường lệ, trước hết phải bắt đầu từ thái độ của Phật giáo
nguyên thủy. Như đã nói nhiều lần, mục đích của Đức Phật là ở việc "Chuyển
mê khai ngộ", nhưng để đạt đến chuyển mê khai ngộ, Đức Phật chủ trương
"trước hết phải nhìn thẳng vào sự thực". Nếu không nhìn vào sự thực mà
mong cấu tạo thành đối tượng tôn giáo thì không thể bảo là sự khai ngộ
chân thật được. Chính do ý nghĩa ấy mà Đức Phật đối với thế giới sự thực,
có thế giới quan. Điều này tưởng không cần nói ai cũng hiểu.
Song, có
điều chúng ta cần chú ý là: Phật tuy chủ trương như thế, nhưng cái gọi là
"như thực tri kiến" của Phật không phải chuyên lấy việc truy cứu sự thực
làm chủ, mà là đối với thế giới sự thực phải phê phán giá trị của nó một
cách chính đáng. Là vì sự phê phán chính đáng về giá trị của thế giới sẽ
trực tiếp cho chúng ta những nguyên lý chỉ đạo cho yêu cầu tôn giáo, còn
truy cứu sự thực thì không những rất gián tiếp mà còn có khi vì quá câu nệ
vào sự truy cứu ấy mà sao nhãng sự thực tu vốn là nhu cầu tất yếu của tôn
giáo. Do ý nghĩa ấy nên Đức Phật tuy chủ trương "nhìn thẳng vào sự thật",
nhưng nếu một sự kiện nào không có liên quan trực tiếp đến việc giải thoát
mà ta cứ cố lưu tâm chú ý, thì Phật cũng ngăn cản. Thế giới này có biên tế
hay không biên tế? Thân, tâm là một hay khác? Người sau khi chết có linh
hồn hay không? Đối với những vấn đề đó Phật không trả lời. Cho nên, đứng
về phương diện thế giới quan mà nhận xét thái độ của Phật, thì Phật tuy
lấy thế gian làm đối tượng quan sát, nhưng, đối với thế giới vật lý, sinh
vật hiện tượng, có thể nói Phật đã không quan tâm mấy. Bởi thế, nếu ai bảo
Đức Phật đã luận cứ tất cả sự tượng từ thiên văn, địa lý đến động vật,
thực vật, thì, dĩ nhiên, đó là sự hiểu lầm rất lớn.
Nhưng thế
giới hiện tượng luận (quan sát về thế giới vật lý, và thế giới sinh vật)
của Phật giáo cứu kính đã phát sinh như thế nào? Khi Phật nói về giá trị
của thế giới, tuy không phải lấy thế giới sự thực làm mục đích, nhưng có
khi không thể tránh khỏi đụng chạm đến nó. Nếu lìa sự thật mà chỉ bàn đến
giá trị thì điều đó không thể nào làm được. Cho nên, khi Phật thu dụng thế
giới quan đương thời được lưu hành mà nói về núi Tu Di, đề cập đến thuyết
Nam diêm phù đề, nói đến địa ngục, quỷ thần v.v... thì hiển nhiên, không
nhiều thì ít, đã đụng chạm với vấn đề sự thực, và đó là khởi đầu của sự
quan sát về thế giới sự thực của Phật giáo. Điều này tuy có vẻ vụn vặt,
nhưng trong các kinh điển được coi là xưa nhất đã thấy rải rác rất nhiều.
Có điều đáng tiếc là cho đến nay chúng ta vẫn chưa được biết những điều đó
được thu dụng vào thời đại nào? Và thế giới quan được được lưu hành về
phương diện nào? Nhưng điều đáng tin cậy nhất là Đức Phật trong khi thuyết
minh, thường đã thu dụng thế giới quan ở thời đại Phật, hoặc thế giới quan
được lưu hành ở các địa phương khác. Tại sao? Vì chính cả ngay sự thuyết
minh đó cũng quyết không phải mục đích của Phật, cho nên không thể cho đó
sáng kiến của Phật, cũng vì lý do ấy.
3. THẾ
GIỚI QUAN CỦA A TỲ ĐẠT MA
Điều chắc
chắn là thế giới quan sự thực của Phật giáo nguyên thủy là nói theo học
thuật thường thức của đương thời. Do đó, theo ý nghĩa này, thế giới quan
của Phật giáo vốn đã cổ kính, lại càng vó vẻ cổ kính hơn, bởi vì tự nó đã
chẳng có mấy đặc sắc. Có lẽ thế giới quan sự thực này Đức Phật đã cải tạo
ít nhiều quan niệm đương thời để biến nó thành của Phật giáo, vì đặc sắc
của Phật giáo vốn là thu dụng những tư tưởng thời bấy giờ rồi biến đổi để
trở thành một trào lưu Phật giáo. Nhất là đến các vị luận sư của A Tỳ Đạt
Ma dần dần đã coi thế giới quan này là một vấn đề tự thân cần phải luận
cứu, và cũng đã dần dần biến cải nó thành một trào lưu Phật giáo.
Chủ ý của
Phật giáo từ xưa vẫn cho rằng ta có thể điều hòa giữa thế giới quan luân
lý tâm lý và thế giới quan sự thực. Nhưng một khi đã tiến đến giai đoạn
được cải tạo thì tất cả không còn bị hạn chế trong cái thế giới quan nhất
ban của đương thời nữa. Tức là, ngoài thế giới quan của Bà La Môn giáo,
của Kỳ Na giáo, cuối cùng người ta đã thấy thế giới quan của Phật giáo
cũng được thành lập thành một dòng riêng. Do ý nghĩa ấy, khi nghiên cứu sự
phát đạt của thế giới quan nhất ban của đương thời, mặt khác, đồng thời,
lại phải cố gắng tìm hiểu cái quá trình và nguyên do phát đạt của chính
Phật giáo nữa.
4. TÀI
LIỆU VỀ THẾ GIỚI QUAN
Song, những
tài liệu liên quan đến sự phát đạt của thế giới quan Phật giáo như thế
nào? Dĩ nhiên, nếu đề cập đến tất cả thì rất nhiều, ở đây chúng tôi chỉ
nêu lên những tài liệu chủ yếu mà thôi.
Trước hết
là tài liệu rải rác trong A Hàm Bộ, nhất là những tài liệu nhất trí giữa
Hán Văn và Ba Li. Những tài liệu này tuy không thể bảo là nguyên thủy,
nhưng ít ra chúng cũng có thể được coi là gần với nguyên thủy. Nếu sưu tập
thêm, thêm ngoài Trường A Hàm, Trung A Hàm ra, trong Tạp A Hàm và Tăng
Nhất A Hàm cũng có rất nhiều. Nhất là trong A Ân Cô Tha Lạp bằng văn Ba Li
hiện có rất nhiều tài liệu (chẳng hạn trong Anguttara I, p. 227 và V, p.
59 v.v... nói: "Một mặt trời, mặt trăng chiếu khắp một thế giới, một nghìn
thế giới cũng như thế. Trong nghìn thế giới, có nghìn mặt trời, nghìn mặt
trăng, nghìn núi Tu Di, nghìn Diêm Phù Đề, nghìn Câu Đa Ni, nghìn Uất Đan
Việt ...). Trước tiên chúng tôi hãy căn cứ theo những tư liệu này để
nghiên cứu thế giới quan của Phật giáo nguyên thủy, nhưng đồng thời, chúng
tôi sẽ không quên đem so sánh với thế giới quan đã phát đạt sau này.
Với dụng ý
trên đây nên bước thứ hai phải nghiên cứu những tài liệu còn truyền lại
trong văn Ba Li. Phạm ngữ và Hán Văn. Tựu trung, về phương diện Ba Li thì
chủ yếu là Bản Sinh Đàm (hay Bản Sinh Kinh) và phần chú thích của nó, đây
tức là tài liệu Bản Sinh Đàm (VI, p. 125, và p. 432), hoặc là tài liệu
trong A Tha Sa Li Ni v.v... Về phương diện Phạm ngữ thì có Thiên nghiệp
thí dụ, Đại Sự (tham chiếu Kirfel; Die Kosmographie der Inder S.186)
v.v... Nhưng tài liệu trọng yếu nhất về vấn đề này là bản Hán dịch Kinh
Lâu Thán (kinh Thế Khởi). Bộ kinh này được dịch từ Trường A Hàm, quyển 18
đến 20 (do Phật Đà Da Xá và Trúc Phật Niệm cùng dịch vào thời Hậu Tần).
Những bản dịch khác thì có Khởi Thế Kinh, 10 quyển (do Xà Na Quật Đa dịch
đời Tùy); Thế Nhân bản kinh, 10 quyển (do Đạt Ma Cấp Đa dịch), cũng đời
Tùy). Tất cả có các phẩm sau đây.
1. Diêm Phù
Đề Châu phẩm; 2. Uất Đan Việt phẩm; 3. Chuyển Luân Thánh Vương phẩm; 4.
Địa ngục phẩm; 5. Long Điểu phẩm; 6. A Tu Luân phẩm; 7. Tứ Thiên Vương
phẩm; 8. Đao Lợi Thiên phẩm; 9. Tam Tai phẩm; 10. Chiến Đấu phẩm; 11. Tam
Trung Kiếp phẩm; 12. Thế Bản Duyên phẩm.
Tất cả
những tài liệu trên đây được thành lập vào thời gian nào thì điều này vẫn
chưa được rõ lắm, nhưng có điều chắc chắn chúng là những sản vật của thời
kỳ mà nền thần học của A Tỳ Đạt Ma đã được xây dựng.
Trong lần
kết tập thứ tư, những kinh điển thuộc loại này được phụ vào Trường A Hàm
(lúc đầu, kinh văn về thế giới quan đích xác đã thuộc một bộ loại, điều
này cứ xem có hai bản dịch khác cũng đủ rõ). Do đấy thế giới quan Phật
giáo đã được thống nhất, về hình thức tuy đã nhất định, nhưng nếu đem so
sánh nó với những sự tập hợp sau này, thì về nhiều phương diện, nó vẫn
chưa được luận cứu đến.
Thế Khởi
kinh, về mặt thật chất, tuy là A Tỳ Đạt Ma, nhưng trên danh nghĩa, thì vẫn
thuộc Khế Kinh. Tuy nhiên về danh nghĩa, nếu đặt vào địa vị A Tỳ Đạt Ma
thì đó chính là "Phật thuyết lập thế A Tỳ Đàm luận (10 quyển, do Châu Đế
dịch: Đại Chính 32, trang 173 – 226). Bộ luận này chia các chương thành 25
phẩm đối lại với 10 phẩm trong kinh Thế Khởi. Đó là:
1. Địa Động
phẩm: 2. Nam Diêm Phù Đề phẩm; 3. Lục Đại Quốc phẩm; 4. Dạ Xoa Thần phẩm;
5. Lậu Xá Kỳ Lợi Tượng Vương phẩm; 6. Tứ Thiên Hạ phẩm; 7. Số Lượng phẩm;
8. Thiên Trụ Xứ phẩm; 9. Hoan Hỷ Viên phẩm; 10. Chúng Xa Viên phẩm; 11. Ác
Khẩu Viên phẩm; 12. Tạp Viên phẩm; 13. Ba Lợi Dạ Đa Viên phẩm; 14. Đề Đầu
Lại Tra Thành phẩm; 15. Tỳ Lưu Lặc Xoa Thành phẩm; 16. Tỳ Lưu Bác Xoa
Thành phẩm; 17. Tỳ Sa Môn Thành phẩm; 18. Thiên Phi Thiên Chiến Đấu phẩm;
19. Nhật Nguyệt Hành phẩm; 20. Vân Hà phẩm; 21. Thụ Sinh phẩm; 22. Thọ
Lượng phẩm, 23. Phẩm Địa Ngục (trong đó có 10 phẩm nói 11 địa ngục); 24.
Tiểu Tam Tai phẩm (trong đó lại có Tật Dịch Đao Binh và Cơ Ngã Ba phẩm);
và 25. Đại Tam Tai phẩm (hỏa tai).
Nội dung
các phẩm trên đây là lấy thế giới hiện tượng luận làm nền tảng để nói về
những hoạt động của các loài hữu tình trong đó. Tuy mang cái tên là "Phật
thuyết" nhưng thật ra nó đã được các vị luận sư của A Tỳ Đạt Ma sau này
chỉnh lý, do đó, chắn chắn ta có thể coi nó đã được chế tác theo kinh Thế
Khởi.
Thế giới
quan của Phật giáo, đến đây, đã dần dần được chỉnh lý, chế tác và đến một
trình độ nào đó, được xử lý như một đề mục độc lập để rồi cuối cùng đã
được thống hợp thành một phân khoa trong các A Tỳ Đạt Ma luận thư. Trước
hết là Thi Thiết luận đã làm việc ấy. Thi Thiết luận bản Hán dịch tuy chỉ
có một phẩm Nhân Thi Thiết gồm 7 quyển (Đại chính, 26), nhưng ở Tây Tạng,
ngoài Nhân Thi Thiết ra còn có Nghiệp Thi Thiết và Thế Gian Thi Thiết ba
phẩm. Trong phần phụ lục của hai phẩm đầu, De la Valleepoussin giới thiệu
tác giả là Thế Thân và Xưng Hữu. Phẩm Thế Gian Thi Thiết tức là luận về
Thế giới quan mà chủ yếu là căn cứ vào kinh Thế Khởi trong Trường A Hàm và
lấy đó làm phong thái luận cứu của A Tỳ Đạt Ma. Điều này đã được thừa nhận
ở thời đại Long Thụ, cho nên trong luận Trí Độ quyển 2 có nói như sau:
"Có người
cho rằng trong sáu phần A Tỳ Hàm thì Phân Biệt Thế Xứ Phận thứ 3 gồm 8
phẩm (Kinh Lâu Thán cũng đặt vào phần thứ 3 trong sáu phần) là do Mục Kiện
Liên trứ tác (Đại Chính, 25, trang 70, thượng)".
Nghĩa là,
trong sáu bộ A Tỳ Đạt Ma (Lục Túc Luận của Hữu Bộ?), Thi Thiết Luận được
đặt vào hàng thứ 3, mà phần chú thích thì căn cứ vào Kinh Lâu Thán, cho
nên, về điểm này, đã ám chỉ luận Thi Thiết đã được thoát thai từ kinh Thế
Khởi trong Trường A Hàm. Vả lại, trên thực tế, đem đối chiếu giữa Thế Khởi
Kinh và Thế Gian Thi Thiết, người ta thấy có rất nhiều điểm nhất trí: đó
là một sự thật không thể phủ nhận. Điều này chúng tôi đã trình bày qua
trong "A Tỳ Đạt Ma Luận Nghiên Cứu", thiên thứ 3.
Về Hán
dịch, luận Thi Thiết tuy chưa được truyền một cách toàn thể, nhưng tại Ấn
Độ, nó mang một ý nghĩa rất trọng yếu, không những là một trong Lục Túc
luận của Hữu Bộ, mà đối với các bộ khác, nó cũng rất được coi trọng. Cho
nên, Thế Gian Thi Thiết luận đã được coi như một quyền uy về thế giới quan
của Phật giáo. Nhất là trong Hữu Bộ Tôn, tức là trong các luận bộ khác,
cũng đề cập đến thế giới quan (chẳng hạn như tập Tập Dị Môn Túc luận,
quyển 11, thuyết minh về ngũ thú, quyển 17, thuyết minh về Thất Thức Trụ,
quyển 19, thuyết minh về Cửu Hữu Tình Cư; rồi đến Pháp Uẩn Túc luận, quyển
10 đến 12 thì có Căn phẩm, Đa Giới phẩm, Duyên Khởi phẩm; Và Thức Thân Túc
luận quyển 2 đến 3 thì có Bổ Đặc Già La Uẩn; sau hết, Phẩm Loại Túc luận,
quyển 6 nói về Dị Sinh Pháp, và quyển 8 thuyết minh về Cửu Hữu Tình Cư,
v.v...). Đến khi tập hợp lại thì, về thế giới quan, luận Thi Thiết được
coi là đặc biệt trọng yếu. Luận Đại Tỳ Bà Sa, vì là giải thích luận Phát
Trí, nên không có chương đặc biệt về thế giới quan. Tuy nhiên, cũng thỉnh
thoảng có chỗ nói đến thế giới và, về điểm này, đã lấy tài liệu từ Thế
Gian Thi Thiết. Trong luận Pháp Thắng A Tỳ Đàm Tâm tuy không có chương nào
nói về thế giới, nhưng trong luận A Tỳ Đạt Ma Câu Xá của Thế Thân, vốn là
tập Đại Thành của Pháp Thắng A Tỳ Đàm Tâm luận, thì trong chương thứ 3, có
lập một phẩm là Thế Gian phẩm mà tôi cho rằng đã phỏng theo thể tài của
luận Thi Thiết kể trên. Mà tinh thần phê bình của luận Câu Xá tựa hồ còn
triệt để hơn cả tinh thần đó trong Đại Tỳ Bà Sa, và, nếu đem biểu hiện nó
vào thế giới quan trong Thế Gian phẩm thì, theo một ý nghĩa nào đó, có thể
nói nó đã đạt đến điểm cao nhất trong các A Tỳ Đạt Ma luận thư. Chính vì
thế mà xưa nay hễ cứ đề cập đến thế giới quan của Phật giáo là lập tức
người ta nghĩ ngay đến Thế Gian phẩm trong luận Câu Xá. Biện Duyên Khởi
phẩm trong Thuận Chính Lý luận, hoặc Hiển Tôn luận chắc chắn là đã dựa
theo những tài liệu trên đây làm nền tảng tiêu chuẩn.
5. SỰ
PHÂN LOẠI THẾ GIỚI
Trước khi
đi sâu vào đề tài chính, tôi tưởng cần nói qua về phương pháp phân loại
thế giới đã.
Trong Phật
giáo, thế giới (tức thế gian) có hai nghĩa: một là vật khí thế gian, và
một là hữu tình thế gian. Khí thế gian là chỉ nơi cư ngụ của các loài hữu
tình, tức thế giới vật khí; còn hữu tình thế gian là chỉ cái tổng thể của
sinh vật cư ngụ trong thế giới vật khí này. Hai cái đó tuy vốn không thể
rời nhau, nhưng để tiện cho việc quan sát nên chia thành hai loại như thế:
đó là cái thông lệ của nền giáo học Phật giáo. Do đó, chúng tôi tưởng cứ
theo cách phân loại trên đây để quan sát thế giới quan của Phật giáo cho
tiện lợi. Song, thế giới quan của Phật giáo vốn quan sát cái gọi là "Hữu
tình thế gian", vì đó là chủ yếu, nên trong Khí Thế Gian luận cũng bao hàm
cả Hữu Tình luận: điều này tưỏng không cần nói ai cũng hiểu.
6. SÁCH
THAM KHẢO
Khi nghiên
cứu về vấn đề này, ngoài những tư liệu đã nói ở trên ra, những sách sau
đây cũng là những tài liệu chủ yếu cần tham khảo:
a) Viên
Huy, Câu Xá luận tụng sớ, quyển 8 đến 12.
b) W.
Kirfel, Die Kosmographie (2te Abschnitt, Die Kosmographie der Buddhisten)
1920 Bonn.
c)
Hastings, Encyclopaedia of Religion and Ethics (vol. IV, phương pháp. 129
– 138); Cosmogony and Cosmology (Buddhist) by De a Valleepoussin.
---o0o---
Mục Lục
Thiên thứ nhất | Ch
1 | Ch
2
| Ch
3
| Ch
4
| Ch
5
| Ch
6
Thiên thứ hai | Ch
1
| Ch
2
| Ch
3
| Ch
4
| Ch
5
| Ch
6
| Ch
7
Thiên thứ ba | Ch
1
|
Ch 2|
Ch 3
|| Thiên thứ tư |
Ch 1
|
Ch 2
|
Ch 3
Thiên thứ năm | Ch
1
|
Ch 2|
Ch 3
|
Ch 4
|
Ch 5
|
Ch 6
|
Ch 7
|
Ch 8
Thiên thứ sáu |
Ch 1
|
Ch 2
|
Ch 3
---o0o---
Source:
http://www.thuvienhoasen.org
Vi tính: Cao Thân
Trình bày:
Linh Thoại
Cập nhật: 12-2003
|
|
