Chương
6: Làm gì đây với thân của bạn?
Phương
pháp tu tập thiền đã tồn tại qua hàng ngàn năm rồi. Đó
là một khoảng thời gian dài cho sự thử nghiệm và phương
pháp này đã được cải thiện, gọt dũa một cách sâu sắc
và hoàn mỹ. Giáo lý truyền thống Phật giáo luôn luôn nhìn
nhận có sự liên hệ hỗ tương một cách chặt chẽ giữa
thân và tâm. Cho nên sự khuyến khích tu tập ở lãnh vực
sinh lý có thể hỗ trợ lớn lao cho bạn trong tiến trình tu
Tuệ. Và phần sau đây nên được thực hành đúng đắn và
nên nhớ rằng những tư thế ngồi này chỉ là pháp rèn luyện
phụ trợ chớ không phải là chính yếu. Tu thiền không
phải là cách ngồi trong tư thế kiết già, mà là khả năng
luyện tâm. Nó có thể tu tập bất kỳ nơi đâu. Nhưng
những tư thế này sẽ giúp bạn học được kỷ năng, để
giúp bạn tăng tiến và phát triển nhanh hơn trong quá trình
tu thiền. Vì vậy hãy áp dụng chúng đúng mức.
Những
qui luật chung
Mục
đích của những tư thế thì gồm có ba phần. Trước nhất,
chúng giúp cho thiền giả một tư thế vững vàng cho thân.
Có được vậy, thiền giả không còn lo nghĩ gì về thăng
bằng, mệt mõi để có thể tập trung tâm trí vào đề mục
thiền. Thứ hai là khi thân tịnh sẽ có phần nào giúp cho
tâm tịnh, từ đó mới có thể đi xa hơn vào Định. Thứ
ba là tư thế vững vàng giúp cho thiền giả có thể ngồi
bất động trong một thời gian rất dài mà không sinh ra trở
ngại lớn — đau, cơ bắp căng, và ngủ gục.
Điều
quan trọng nhất là phải ngồi với lưng thật thẳng đứng.
Cột sống nên thẳng lên giống như là một chồng tiền cắc
được xếp lên nhau. Đầu nên được giữ thẳng theo cột
sống. Tất cả mọi thứ này nên được làm một cách
thoải mái chớ không phải cứng đơ. Bạn không phải
là người gỗ và đây không phải là lối huấn luyện sĩ
quan. Thật ra vốn không cần phải có một sự gồng cứng
nào cả để giữ cho lưng ngay thẳng; ngồi nhẹ nhàng và thả
lỏng. Cột sống nên giống như là một thân cây cứng nhỏ
đang lớn lên nơi đất còn mềm. Tất cả phần còn lại trong
thân thể chỉ dính theo trong phong thái thư thả và nới lỏng.
Những vấn đề này đòi hỏi bạn phải thử qua nhiều lần
để có thể rút tỉa kinh nghiệm riêng thích hợp cho thân
mình. Thông thường khi chúng ta ngồi, thì tư thế hay bị ngượng
ngạo, thiếu tự nhiên hơn so với lúc đi, hay nói chuyện,
hay duỗi thẳng ra. Nhưng tất cả những thứ này đã bị hoàn
cảnh hóa trở thành thói quen trong thời gian dài và có thể
sửa lại được. Mục đích của bạn là có được một tư
thế ngồi mà không cần phải nhúc nhích trong suốt buổi tọa
thiền. Vào lúc ban đầu, bạn có lẽ cảm thấy ngượng ngịu
khi thẳng lưng, nhưng dần dà thì cũng sẽ quen, chỉ cần thực
tập thì được, vì lối ngồi này rất ư là quan trọng. Theo
sinh lý học thì đây là lối ngồi tỉnh thức, nó cùng đi
song song với tâm cảnh giác. Nếu bạn bị uể oải, nghĩa
là bạn đang mời mọc cơn mê ngủ. Vật mà bạn ngồi lên
cũng quan trọng không kém. Một chiếc ghế hay gối độn thì
cần thiết, tùy thuộc vào thế ngồi, và độ cứng của chỗ
ngồi cũng phải được chọn lựa. Nếu quá êm có thể làm
bạn buồn ngủ, còn cứng quá thì có thể tạo ra cơn đau.
Trang
phục
Y phục
đang mặc trong khi tọa thiền thì nên mềm mại và rộng rãi.
Nếu quần áo cấn cản các mạch máu hay đè chặt cơ phận
thần kinh sẽ tạo ra cơn đau hay sự tê cứng mà mọi người
thường hay gọi “phần thân bị ngủ”. Nếu bạn đang mang
dây thắt lưng thì nên nới lỏng nó ra. Đừng nên mặc quần
áo chật chội và may bằng những chất liệu dày. Váy dài
là một lựa chọn tốt cho phái nữ. Quần rộng làm bằng
vật liệu mềm và có tính đàn hồi thì thích hợp cho mọi
người. Những chiếc áo choàng mềm mại và rộng rãi là trang
phục truyền thống ở Á châu là những y phục điển hình
chẳng hạn như là sa-rong, ki-mo-no. Hãy cởi giày ra và nếu
bạn đang mang loại vớ dày thì nên cởi nó ra nốt.
Tư
thế truyền thống
Khi
ngồi trên sàn nhà theo truyền thống Á châu, bạn cần phải
có một tọa cụ để nâng đỡ cột sống. Hãy chọn loại
tọa cụ tương đối chặt một chút và dày khoảng ba phân
Anh sau khi bị ép. Ngồi gần ở góc ngoài của tọa cụ và
để cho chân tréo nhau nằm nghĩ ngơi trên sàn nhà. Nếu sàn
nhà có trải thảm thì rất tốt cho sự bảo vệ ống quyển
và mắt cá bớt đi sức ép. Nếu không có thảm, thì bạn
nên cần có miếng đệm (hay cái mền nhỏ) cho đôi chân. Đừng
bao giờ ngồi trọn vẹn trên tọa cụ. Lối ngồi này sẽ
tạo sức ép vào đôi đùi và quan ngại các thần kinh hệ,
sẽ dẫn đến chân bị đau.
Có
nhiều cách để xếp hai chân. Đây là bốn cách được ưa
chuộng nhất.
Lối
người da đỏ: Chân phải đặt phía dưới gối trái và
chân trái nhét luồn dưới gối phải.
Lối
người Miến điện: Hai chân từ phần gối cho tới bàn
chân được đặt song song phía trước.
Bán
già: Hai gối chạm đất. Chân này nằm dọc theo chân kia
ở phần ống quyển.
Kiết
già: Hai gối chạm đất, chân tréo nhau ở bắp chân. Bàn
chân trái nằm trên đùi phải và bàn chân phải nằm trên
đùi trái. Hai lòng bàn chân mở lên.
Trong
những tư thế này, hai bàn tay với những ngón khít hờ lại
với nhau, bàn tay này đặt lên trên bàn tay kia và để nhẹ
trước bụng với lòng bàn tay hướng lên trên. Hai tay để
ngang tầm ở thấp hơn rốn một chút và hai cờm tay chạm
nhẹ vào hai đùi trong. Vị trí của hai tay sẽ giữ cho phần
thân được thẳng và lâu bền. Đừng gồng gân ở cổ và
ở hai tay. Cả toàn bộ thân thể được thả lỏng và thư
giãn hoàn toàn. Đừng để cho sức ép ứ đọng nơi vùng bụng.
Nâng cao cằm lên một chút. Mắt thì có thể mở hoặc nhắm
lại. Nếu bạn muốn để mắt mở thì luôn nhìn vào chóp
mũi hay ngay điểm giữa của khoảng cách từ mắt tới một
vật thể gần nhất trước mắt, giống như là không nhìn
gì cả mà chỉ nhìn tùy tiện vào khoảng không để có thể
quên đi sự thấy. Đừng quá căng thẳng, gồng cứng hay là
gắng gượng. Thư thả, để cho toàn thân mềm dẽo một cách
tự nhiên giống như là toàn bộ phận thân thể đang được
gá máng vào một giá móc y phục mà cái giá áo kia là cột
xương sống đang thẳng.
Tư
thế bán già và kiết già là hai thế ngồi phổ thông của
dòng thiền nguyên thuỷ ở Á châu, ngồi kiết già thì được
cho là tư thế tốt nhất từ trước đến nay. Một khi đã
ngồi vào rồi, bạn có thể hoàn toàn bất động trong một
khoảng thời gian dài. Bởi vì nó đòi hỏi một đôi chân
uyển chuyển cho nên không phải ai cũng có thể ngồi theo lối
này được. Hơn nữa, tư thế ngồi không nói lên một điều
gì về thiền giả, mà chỉ đơn thuần là nó thích hợp cho
từng cá nhân; chọn một thế ngồi miễn sao cho bạn ngồi
được lâu nhất với khả năng của mình mà không bị đau
và nhúc nhích. Hãy thử nghiệm nhiều thế ngồi khác nhau để
chọn cho mình một thế thích hợp. Các gân sẽ dần dần thả
lỏng theo sự tu tập, bạn luyện tập dần tới thế kiết
già.
Chiếc
ghế
Ngồi
trên sàn nhà có thể là rất khó khăn vì đau đớn hay lý
do nào khác. Cho nên bạn có thể ngồi trên ghế. Hãy chọn
một chiếc ghế phẵng có tựa lưng thẳng đứng và không
có nơi để tay. Khi ngồi thì đừng tựa lưng vào thành ghế.
Phần ghế trước không tới sâu vào đùi. Để hai chân song
song với bàn chân phẵng trên sàn. Giống như tư thế truyền
thống, đặt hai tay trên vế, bàn tay này trên bàn tay kia với
lòng bàn tay mở lên. Đừng gồng cứng gân cổ và vai, thả
lỏng hai cánh tay. Mắt của bạn có thể mở hoặc đóng.
Dù
dùng theo tư thế nào hãy luôn luông nhớ đến mục tiêu của
bạn. Bạn muốn đạt đến trạng thái toàn thân tĩnh lặng
mà không bị rơi vào cơn ngủ gục. Tương tự như là đang
lắng đọng ly nước nhiều cặn. Bạn muốn thực tập phương
pháp “thân tịnh sẽ đưa đến tâm tịnh”. Khi trạng thái
thân yên tĩnh và có sự chú tâm thì sẽ dẫn đến trạng
thái tâm trong sáng mà bạn cần. Cho nên hãy thử nghiệm. Phần
thân chỉ là phương tiện để đạt đến trạng thái tâm
mà chúng ta muốn có, hãy dùng nó một cách sáng suốt.