Chương
3
Đoạn Trừ
Các Chướng Ngại
Rồi, vị tỷ-kheo với giới uẩn cao quý này, với sự
hộ trì các căn cao quý này, với chánh niệm tỉnh giác cao
quý này, với hạnh biết đủ cao quý này, lựa một chỗ thanh
vắng, tịch mịch, như rừng, gốc cây, hang đá, bãi tha ma,
lùm cây, ngoài trời, đống rơm. Sau khi khất thực về
và dùng bữa xong, vị ấy ngồi kiết già, lưng thẳng tại
chỗ nói trên, và an trú với chánh niệm trước mặt.
(2) (Câu 67)
Trong đoạn kinh này, Đức Phật thuyết về đề tài thiền.
Tuy nhiên, có nhiều việc phải làm hơn là chỉ ngồi xếp
bằng, “giữ tâm chánh niệm”. Trước khi việc chánh niệm
về hơi thở vào và hơi thở ra (ànàpànasati), có thể thực
sự mang đến bất cứ sự chuyển hóa tâm thức quan trọng
nào –mà việc hành thiền sẽ mang đến- thì ta cần phải
đoạn trừ năm chướng ngại mà Đức Phật đã kể
ra như sau:
1.
Tham Ái
Vị
tỷ-kheo từ bỏ tham ái, người ấy trú với tâm thoát ly tham
ái, và tâm vị ấy được thanh tịnh. (2) (Câu
68)
Chướng ngại này thường được hiểu là, “lòng tham
muốn dục lạc”. Dĩ nhiên chúng ta không thể hành
thiền nếu ta để tâm bị bất cứ lòng ham muốn gì ám ảnh.
Chúng ta cần có một sự quyết tâm bên trong để buông xả
chúng. Những ái dục thường quấy rầy một thiền sinh là:
“Trời lạnh quá, trời nóng quá, chân tôi đau, lưng tôi khó
chịu, tôi đói, tôi ăn quá nhiều, tôi muốn uống gì đó,
tôi không cảm thấy khỏe, tôi cần ngủ”. Bất cứ ý nghĩ
nào như thế, khi nó phát khởi trong tâm, sẽ khiến cho việc
hành thiền của chúng ta bị ngưng lại.
Tất
cả những gì ta nhận biết qua các giác quan là đến từ thế
giới bên ngoài, nhưng sự trải nghiệm nội tâm là do thiền
mang đến, không tùy thuộc vào những điều kiện bên ngoài.
Một khi chúng ta đã có thể đạt được niềm vui trong thiền
định, chúng ta sẽ thấy rằng cảm giác này chính tự nó
là một liều thuốc đối trị lòng tham ái. Nếu đạt được
nhất tâm, thì không có ham muốn thế tục nào có thể len
lỏi vào. Chúng ta càng có thể đạt được nhất tâm thường
hơn, thì ta càng ít phải tranh đấu chống lại lòng ham muốn
ăn uống, đòi hỏi sự dễ chịu, sự ấm áp, hay bất cứ
thứ gì mà chúng ta muốn hay không muốn. Tất cả mọi khổ
đau đều do ái dục mà ra, và chúng ta càng ham muốn chừng
nào, thì ta càng đau khổ chừng đó. Ngay cả ý nghĩ “Tôi
muốn hành thiền có kết quả”, cũng là tham ái.
Lòng
tham ái phát khởi từ niềm tin rằng hạnh phúc được tạo
ra bởi sự xúc chạm của giác quan. Tất nhiên, ai cũng
có những giây phút hạnh phúc, và đó là điều phải thế;
nhưng khi ta tiếp tục tìm kiếm những sự xúc chạm đặc
biệt nào đó mà ta nghĩ là chúng sẽ mang đến cho ta sự thỏa
mãn, thì ta đã tự đóng cửa con đường đến với thiền,
với sự thanh tịnh, và với sự giải thoát khỏi khổ đau.
Khi nào ta còn chìm đắm trong ái dục, thì ta còn chìm đắm
trong khổ đau. Điều này hoàn toàn không cần thiết. Chúng
ta chỉ cần buông bỏ ái dục. Nói thì dễ, nhưng dĩ nhiên
không dễ làm. Đó là vấn đề của sự hiểu biết và quyết
tâm.
Câu
chuyện về cái bẫy khỉ sẽ làm rõ hơn điều này. Ở Ấn
Độ, những người thợ săn chế ra một cái bẫy khỉ làm
bằng các cành cây. Nó có hình dạng của một cái phễu với
một đầu thu nhỏ lại và một đầu to hơn. Một món đồ
ngọt được đặt vào trong bẫy. Để có thể với được
đến món đồ ngọt, nó phải thò tay vào bẫy. Nhưng
khi đã nắm được miếng mồi, thì khỉ không thể kéo tay
ra khỏi cái lỗ nhỏ đó nữa. Thế là nó bị bẫy và trở
thành món mồi ngon cho người thợ săn. Con khỉ chỉ cần buông
bỏ tay ra khỏi miếng mồi thì nó có thể dễ dàng trốn
thoát. Điều đó cũng đúng đối với chúng ta, nhưng ta cũng
thấy khó nhất là buông bỏ những gì chúng ta muốn.
Khi
đã biết nguồn gốc của khổ đau, và biết việc hành thiền
của ta chỉ có thể đạt được kết quả khi ta đã đoạn
trừ được những sự phân biệt ưa ghét của thế gian, thì
ta cũng nhận thức được rằng khi buông bỏ ái dục thì vọng
tưởng cũng chấm dứt. Nếu có thể bắt đầu thực hành
được như thế, chúng ta sẽ thấy có kết quả ngay.
Tuy nhiên, hãy cẩn thận đừng để rơi vào cái bẫy của
lòng ham muốn đạt được kết quả quá thiết tha. Điều
này chính tự nó cũng đã là đau khổ và phát sinh từ lòng
tham ái: “Tôi muốn nó như thế này; tôi tha thiết muốn thế
kia”. Những ước muốn như thế cần phải được buông bỏ.
Không có gì đáng được ước muốn; chỉ có việc phải làm.
Chúng ta biết cần phải làm những gì, thì chỉ cần thực
hiện chúng.
Đối
với mỗi chướng ngại Đức Phật đều cho một ẩn dụ.
Thí dụ tham ái thì được so sánh với bị mắc nợ. Chúng
ta mắc nợ các xúc chạm giác quan của mình, ta luôn phải
làm mới chúng lại, luôn phải trả nợ. Nếu không khôn khéo,
ta sẽ cứ phải lo làm thỏa mãn các giác quan của mình, và
khi ta không có được điều mình mong ước, hay nó không kéo
dài, ta sẽ trở nên rất khổ đau và sân hận đối với một
điều gì đó hay một người nào đó. Như thế không thực
tế, vì không có gì mà chúng ta nắm bắt được qua các giác
quan có thể được duy trì, dầu đó là một hình ảnh, một
âm thanh, một mùi hương, một vị nếm, một sự xúc chạm,
hay một ý nghĩ. Tất cả đều đến rồi đi, và chúng tùy
thuộc vào những điều kiện bên ngoài mà ta ít có thế hoặc
không thể kiểm soát được.
Bị
mắc nợ, luôn phải trả nợ, có nghĩa là ta luôn phải lo
lắng tìm cách thỏa mãn các căn. Khi ta bắt đầu nhận
thức được rằng sự tìm kiếm này quả thực không cần
thiết, thì cũng giống như chúng ta đã trả được nợ. Không
còn món nợ nào đối với các căn, mà như Đức Phật đã
dạy, đó là một điều đáng được hoan hỷ, mừng vui. Biết
rằng chúng ta không phải thỏa mãn mọi đòi hỏi của các
căn, mang lại cho ta một cảm giác nhẹ nhàng, thỏai mái, trái
lại khi ta chạy theo ái dục, ta luôn ở trong trạng thái lo
âu, bức xúc.
2.
Sân Hận
Từ bỏ sân hận, vị ấy sống với tâm không sân hận,
lòng từ mẫn thương xót tất cả chúng hữu tình, gột rửa
tâm hết sân hận. (2) (Câu 68)
Sân hận làm chướng ngại, trong cuộc sống đời thường
cũng như khi chúng ta ngồi xuống hành thiền. Đó là lý do
tại sao ta nên bắt đầu mỗi thời khóa thiền với sự quán
tưởng về tâm từ bi vì ích lợi của tất cả chúng sanh,
bắt đầu với bản thân mình. Một số người cảm thấy
rất khó thương bản thân, họ luôn tự trách, tự oán mình.
Nếu điều đó đúng, thì ta sẽ khó buông bỏ tham ái hơn
nữa, vì ở một mức độ nào đó, ta tin rằng nếu có thể
thỏa mãn các ước muốn, sẽ khiến ta cảm thấy bằng lòng
với bản thân hơn, và ta coi đó như là một bù đắp cho sự
thiếu sót của ta trước đây. Nhưng không có sự thỏa mãn
ái dục nào lại có thể làm điều đó. Nó chỉ khiến ta
thêm khổ đau, vì nó cứ tái diễn, cứ đòi hỏi phải được
thỏa mãn hết lần này đến lần khác. Những thiếu sót của
ta chỉ có thể được bù đắp qua sự thực hành tâm từ
bi đối với bản thân, dầu ta có nghĩ về bản thân như thế
nào. Thật ra, chỉ khi nào ta làm được điều đó, thì
ta mới có thể thương yêu người khác, mà không phê bình
hay phán đoán họ.
Với
tâm từ bi, ta không đòi hỏi sự hoàn hảo nơi người.
Vì trên thế gian này, không có gì là toàn mỹ, chưa bao giờ
và sẽ cũng chẳng bao giờ được như thế. Quan niệm sai lầm
rằng mọi thứ, mọi người phải hoàn hảo sẽ tạo ra sự
căng thẳng, gò bó vì nó làm phát sinh ra sự ước muốn.
Buông bỏ được tà kiến này, và qua đó buông bỏ được
lòng ham muốn, sẽ mang lại cho tâm ta sự tự tại, thư thái.
Nếu
vì lý do nào đó khiến chúng ta cảm thấy khó có tâm bi mẫn
đối với bản thân, thì có hai cách đặc biệt hữu hiệu
để giúp ta phát khởi tình cảm đó. Cách đầu tiên là nghĩ
đến người mà ta thương yêu nhất, rồi chuyển tình cảm
đó đến bản thân. Không nên để tình cảm đó dựa trên
ái dục, vì như thế không hiệu quả. Nó phải là một tình
cảm lo lắng, thương yêu, che chở, tương quan trong sáng.
Cách thứ hai là nghĩ tưởng đến tất cả những điều tốt
đẹp ta đã thực hiện được trong cuộc đời này. Sự nghĩ
tưởng này sẽ mang chúng trở về với hiện tại, khiến ta
như đang trải nghiệm lại chúng ngay trong giây phút này, giúp
cho ta có cảm giác bằng lòng, tự tại đối với bản thân.
Lúc đó, ta có thể thương yêu người đã hành động với
trái tim từ ái.
Khi
đã có thể hướng tâm từ bi đến bản thân rồi, ta cần
nghĩ tưởng đến số đông chúng sanh có mặt trên hành tinh
này. Tất cả mọi người đều tìm kiếm an vui, hạnh phúc,
dầu rất ít người có thể tìm được, do đó ta cũng trải
rộng tâm bi mẫn đến với họ.
Nếu
ta chất chứa lòng thù hằn, oán giận đối với người khác
–có thể là người thân thuộc hay những người chúng ta
phải gặp gỡ hằng ngày– ta cần nhớ rằng ta càng buông
bỏ sân hận thì ta càng dễ hành thiền. Đức Phật dạy rằng
người với tâm đầy sân hận khó thể hành thiền. Trái lại,
với tâm đầy tình thương và bi mẫn, ta có thể hành thiền
vì những tình cảm này là sự buông xả của chúng ta. Khi
hành thiền, chúng ta hoàn toàn buông xả, không nắm giữ gì
lại. Bất cứ ta chọn đề mục thiền nào, ta phải hoàn toàn
an trú trong đó; không còn có “cái tôi” nào đang muốn giải
quyết vấn đề gì hay đang tìm cách làm thế nào để “tôi”
có thể thỏa mãn ái dục của mình, dầu biết lời Phật
dạy là chân lý.
Có
một bài kinh trong đó Đức Phật nói về những con voi trong
hoàng cung ra trận vì đức vua của chúng. Nếu voi ra trận
mà chỉ dùng chân, thì nó không phải là voi của triều đình.
Cũng thế, nếu nó chỉ dùng đầu, lo bảo vệ thân, hoặc
dùng vòi để bảo vệ các phần thân thể khác. Chỉ
khi nó xông ra trận, dùng cả thân mình lăn xả vào việc bảo
vệ nhà vua, thì lúc đó nó mới được coi là voi thuộc hoàng
tộc. Việc ta không hoàn toàn buông xả cũng thường là
một chướng ngại khi hành thiền. Chúng ta do dự.
Chúng ta suy nghĩ: “Hành thiền thì tôi được lợi ích gì?
Giáo lý này có thực sự chân chính? Làm sao đạt được kết
quả khi tu thiền? Nếu có thể đạt được ước muốn
này hay ước muốn kia, thì không phải là tôi đã thoát khổ
rồi sao?” Tất cả những suy nghĩ này khiến ta không thể
hoàn toàn chú tâm hành thiền. Khi ta chuyên chú, nhất tâm thì
tham ái không thể phát sinh, vì tâm hoàn toàn an trú trong đối
tượng thiền. Nó không còn là một quan sát viên mà đã trở
thành là người trải nghiệm và, cuối cùng là trở thành
một với sự trải nghiệm đó. Khi điều đó xảy ra, có nghĩa
là ta đã đạt được thiền định.
Đức
Phật đã so sánh sân hận như bị bệnh. Tất cả chúng ta
đều biết cảm giác đó như thế nào khi giận dữ: nóng,
tràn đầy cảm xúc và bực tức –hay ít ra là khó chịu nhất.
Đó là lý do tại sao người ta cho rằng những người hay sân
hận là những người dễ tu tập nhất, vì cảm giác lúc nào
cũng khó chịu là một động lực mạnh mẽ để họ tu sửa.
Đức Phật cũng so sánh sân hận với bệnh bị ám ảnh, khi
sự ám ảnh cứ lởn vởn trong tâm.
Sân
hận là một trong ba gốc bất thiện của chúng sanh. Tam
độc, đó là: tham, sân, và si. Tuy nhiên chúng ta cũng có ba
căn bản thiện -từ bi, hỷ xả, và trí tuệ. Lựa chọn gốc
rễ nào để vun trồng hoàn toàn tùy thuộc chúng ta. Si là
tà kiến tin rằng có một bản thể cá biệt gọi là “tôi”,
rằng nó cần được bảo vệ, hỗ trợ, chăm sóc, và mọi
nhu cầu hay đòi hỏi của nó phải luôn được thỏa mãn.
Vì tâm si này, mà tham ái phát sinh khi ta nghĩ là ta muốn một
điều gì đó và khi ta không được thỏa mãn, thì ta sân.
Chúng ta không thể đối đầu với si một cách trực tiếp
vì sân và tham quá mãnh liệt, chúng che mờ cái nhìn (si) của
chúng ta. Chúng ta phải bắt đầu với hai kẻ thù này trước,
cố gắng làm lung lay gốc rễ của chúng.
Thí
dụ, trong thời khóa thiền, chúng ta tập buông xả sân. Nếu
có một ai đó hay một điều gì đó khiến ta thật sự bực
bội, ta có thể bắt đầu bằng cách tự nhủ: “Tôi sẽ
buông bỏ tất cả mọi sân hận trong lúc tọa thiền”.
Sau khi xả thiền, nếu chúng ta muốn trở lại với tâm sân
hận đó thì cũng không có gì cản trở chúng ta. Nhưng nếu
ta không thể buông bỏ tâm sân hận, dầu chỉ là tạm thời,
thì việc hành thiền của chúng ta sẽ không có kết quả.
Buông bỏ được sân hận thì giống như là hồi phục từ
một căn bệnh.
3.
Hôn Trầm Và Thụy Miên
Từ bỏ hôn trầm và thụy miên, vị ấy sống thoát ly hôn
trầm; với tâm tưởng hướng về ánh sáng, chánh niệm tỉnh
giác, gột rửa tâm hết hôn trầm, thụy miên.
(2) (Câu 68)
Sự dễ duôi, buồn ngủ làm ảnh hưởng đến việc hành thiền
của chúng ta, là thí dụ của hôn trầm, thụy miên. Phương
thuốc chữa trị được nói đến ở đây là “tiếp nhận
ánh sáng”. Có hai cách để thực hiện điều này. Nếu tâm
thực sự rất buồn ngủ, gần như ngủ gục, cách tốt nhất
là mở mắt ra, nhìn thẳng vào ánh sáng. Sau khi đã lập lại
được cảm giác của sự tĩnh thức, chúng ta nhắm mắt lại,
và cố gắng để đem ánh sáng đó vào nội tâm, giữ nó luôn
sáng chói trong ta. Tâm sinh lười biếng, dễ duôi là do thiếu
động lực và thiếu chánh tinh tấn là những thứ thường
được ánh sáng nội tâm này soi rọi. Chánh tinh tấn không
cần phải gây ra căng thẳng, gồng lên trong tâm hay thân, mà
đúng hơn là sự thức tỉnh và ý thức.
Khi tâm đang hành thiền trở nên buồn ngủ, nó không còn biết
chính xác điều gì đang xảy ra. Tựa như nó đang đứng trên
mặt sàn bóng loáng, vì thế nó bị trơn trợt, ngã té tứ
tung. Nó không có tư tưởng nào rõ ràng, mà cũng không
trụ vào bất cứ đề mục thiền quán nào. Đó chính là hôn
trầm và thụy miên. Ngay lúc đó, chúng ta nên dừng lại,
dầu ta có khuynh hướng muốn tiếp tục hành thiền vì cảm
giác trong tâm khá dễ chịu. Chúng ta gần như không ý thức
về khổ (dukkha) vì tâm đã chuyển sang trạng thái nửa tỉnh,
nửa mê. Tâm đang ở trạng thái lửng lờ. Điều quan
trọng là ta phải thoát ra khỏi trạng thái này ngay lập tức,
vì nó chỉ làm ta mất thì giờ mà thôi. Chúng ta cần mở
mắt ra, chuyển động thân để cho máu lưu chuyển, kéo lỗ
tai, và chà mặt. Cuối cùng nếu vẫn không hết buồn ngủ,
ta nên đứng dậy. Nếu ta có thể tự nhắc nhở mình như
thế này cũng tốt, “Đây là thời gian hành thiền; phải
sử dụng thời gian đó thật tốt”. Không phải với
mục đích để “đạt được điều gì từ đó”, mà trong
ý nghĩ là chúng ta phải cố gắng hết sức mình.
Quán tưởng về ánh sáng nội tâm, khi ánh sang đó liên tục,
không dứt đoạn, đó thường là dấu hiệu cho thấy ta đã
bắt đầu vào định. Tuy nhiên, chúng ta cũng có thể chủ
động phát khởi ánh sáng đó và cần phải làm thế bất
cứ khi nào ta cảm thấy tâm không được tĩnh thức. Có thể
là lúc tâm đánh mất chủ đích hay thật ra chẳng có chủ
đích gì; có thể là chúng ta còn không nhớ tại sao mình hành
thiền. Nếu chúng ta đem ánh sáng này vào tâm, nó sẽ soi rọi
những góc tối đó, nơi tất cả các chướng ngại cho việc
hành thiền đang ẩn náo.
Trạng thái hôn trầm, thùy miên được so sánh như bị tù
đày. Khi hôn trầm chiếm hữu ta, ta không còn có khả năng
hành động. Dầu giữ chìa khóa cửa tù, chúng ta cũng không
biết sử dụng. Chúng ta cần phải phát khởi tâm hoan hỷ
và tinh tấn bằng cách hồi tưởng hay hướng tâm đến cảm
giác được thăng hoa. Khi cả hai, an lạc và tinh tấn, đều
có mặt, tâm sẽ cảm thấy đầy phấn khởi, và với tâm
phấn khởi đó, chúng ta mới có thể hành thiền. Đức Phật
cũng dạy rằng khi sự hiểu biết về pháp của ta càng rộng
thì càng giúp ta hành thiền tốt hơn.
4.
Trạo Cử Hối Tiếc
Từ bỏ trạo cử hối tiếc, vị ấy sống không trạo
cử, nội tâm trầm lặng, gột rửa hết trạo cử hối tiếc.
(2) (Câu 68)
“… với một nội tâm trầm lặng”. Chúng ta cần xét
xem điều đó thực sự có nghĩa là gì. Chúng ta nghĩ rằng
việc hành thiền sẽ mang đến cho ta sự thanh tịnh, nhưng
ở đây Đức Phật lại dạy rằng tâm chúng ta phải thanh
tịnh mới có thể hành thiền. Vì thế ở đây cái ta cần
là một dấu hiệu để nhận biết khi trong tâm có điều bức
xúc. Sau đó ta cần phải tìm ra lý do của nó. “Tại
sao tôi không bình tĩnh? Tham ái gì đang quấy rối tôi? Tại
sao tôi không thể ngồi yên?” Khi tâm không thể trụ vào
một chỗ, thân thường cũng như thế. Trạo cử phát
sinh là do ta không có được điều ta mong muốn. Vì thế chúng
ta cần quán sát sự bức rức này, tìm cho ra được lòng tham
ái, và tự hỏi xem nếu được thỏa mãn, nó có thực sự
mang đến cho chúng ta sự thanh tịnh mà chúng ta cần? Hay chúng
ta chỉ cần buông bỏ nó, để thoát khỏi sự khổ đau, sợ
hãi luôn đi kèm với lòng tham ái, do đó có thể khiến tâm
lắng động?
Trong đoạn này, Đức Phật cũng dạy rằng “với một
nội tâm trầm lặng, tâm của vị tỷ-kheo được thanh lọc.
. “.. Không chỉ là tâm không còn bức rức, mà sự
vắng mặt của lòng ham muốn cũng thanh lọc các xúc cảm.
Tâm ta tự tại; cảm giác của một trạng thái thăng bằng,
được nối kết với tất cả những gì quanh ta, mà không
lo lắng bởi những gì thiếu sót. Thực ra không có gì
thiếu sót. Chúng ta đã có mọi thứ chúng ta cần; chỉ là
tư duy, quan điểm cản trở chúng ta nhìn thấy được điều
đó. Nếu chúng ta có thể buông bỏ được những ý nghĩ đó,
thì việc hành thiền sẽ trở nên dễ dàng hơn. Thí dụ
ta nghĩ rằng ta có thể được an tĩnh nhờ vào các ngoại
lực. Sự thật là an tĩnh ở bên trong ta và ta có được
sự an tĩnh bằng cách buông bỏ mọi ngoại cảnh, chỉ hiện
hữu trong suy nghĩ của ta. Trạo cử và lo lắng luôn liên hệ
đến tham ái. Khi nhận ra được điều đó, ta buông bỏ
tham ái thì lòng ta được thanh thản và tâm ta được yên
tỉnh.
Ta thường lo lắng về tương lai và muốn nó sẽ xảy ra như
chúng ta đã hoạch định. Rõ ràng đó là một cách sống kỳ
quặc vì khi chúng ta quá chú tâm đến những gì ở phía trước,
chúng ta quên mất hiện tại. Trong khi giây phút hiện tại
là giây phút duy nhất mà chúng ta có, là cái duy nhất ta có
thể dựa vào. Chúng ta trở nên trạo cử vì chúng ta tìm kiếm
sự thỏa mãn ở thế giới bên ngoài. Khi nhận thức được
rằng tất cả những gì chúng ta cần đã có mặt bên trong
ta, thì chúng ta có thể dễ dàng buông bỏ tâm luôn lo lắng
hơn.
Phần đông chúng ta nghĩ rằng mình có quá nhiều việc phải
làm. Thật buồn cười nếu ta biết rằng tất cả là do ta
tự tạo ra cho bản thân. Những gì chúng ta làm là do chúng
ta lựa chọn để làm, dầu sau đó ta than phiền về chúng.
Sự hoạt động mang đến cho chúng ta cảm giác quan trọng,
khiến ta nghĩ mình là “một ai đó”. Trạo cử gây ra nhiều
khó khăn cho cuộc sống hằng ngày của chúng ta vì nó đưa
ta đến nhiều hoàn cảnh khác nhau mà chúng ta bắt buộc phải
giải quyết ,và cuối cùng chúng ta cảm thấy quá tải. Chúng
ta cần nhận ra tự chính nó là một chướng ngại.
Đức Phật so sánh trạo cử, lo lắng với trạng thái của
sự nô lệ. Chúng ta bị những tình cảm này làm chao đảo
và cho phép chúng làm chủ ta. Lo lắng tràn ngập tâm ta, do
đó chúng ta không còn có thể suy nghĩ một cách độc lập.
Trong khi người hành thiền phải là một người có tư duy
độc lập, sáng tạo. Điều này không có nghĩa là chúng ta
phải cố gắng sáng tạo ra một giáo lý và phải tự mình
giải quyết mọi thứ. Không cần phải như thế. Đã có giáo
lý của Đức Phật hướng dẫn chúng ta, và chúng ta rất may
mắn được gặp pháp. Tuy nhiên, một đầu óc độc lập,
sáng tạo có thể liên kết các phần khác nhau trong giáo lý
và biết chúng tương hợp với nhau như thế nào. Lúc đầu
giáo lý đó giống như một bảng xếp hình to lớn, do nhiều
mảnh khác nhau tạo thành, nhưng dần dần chúng ta bắt đầu
hiểu sự liên hệ của chúng và nhìn ra được vẻ đẹp của
bức tranh toàn cảnh.
5.
Nghi
Từ bỏ nghi, vị ấy sống thoát khỏi nghi ngờ, không
phân vân lưỡng lự, gột rửa tâm hết nghi ngờ đối với
thiện pháp. (2) (Câu 68)
Trước khi đoạn diệt được nghi, chúng ta cần phải biết
điều gì là thiện. Chúng ta cũng phải biết mình nên quan
tâm đến điều gì, điều gì sẽ dẫn ta đến mục đích
cuối cùng của giác ngộ. Nhưng ở đoạn này trong bản kinh,
mục đích của ta là tâm tĩnh lặng, là cái ta cần để có
thể hành thiền. Tâm nghi cản trở ta đạt được an tĩnh.
Có thể là chúng ta nghi ngờ về khả năng hành thiền của
bản thân, lo sợ là việc hành thiền quá khó khăn đối với
chúng ta. Mà cũng có thể là ta nghi ngờ giáo lý, tự hỏi
không biết ta có thực sự phải thực hành theo chúng không.
Kinh nghiệm nhiều năm cho ta thấy những ai thực hành theo giáo
lý đều đạt được những kết quả tốt đẹp. Giáo lý
này được rút ra từ truyền thống của hơn 2500 năm trước
và hoàn toàn đáng tin cậy, đáng dựa vào. Giáo lý này đã
được chứng nghiệm từ thời này qua thời khác. Ngược lại,
những suy nghĩ của chúng ta chỉ dựa vào quan điểm riêng.
Quan điểm cá nhân lại dựa trên ngã tưởng và địa vị
xã hội của ta; chúng không đáng tin cậy, không đáng dựa
vào. Điều quan trọng là chúng ta phải nhập tâm giáo lý của
Đức Phật và tuân theo chúng với tất cả tấm lòng để
không còn có chỗ nào dành cho lòng nghi trong tâm ta. Chúng ta
rất thích sử dụng tâm để chứa chấp đủ loại ý nghĩ
và bao điều tưởng tượng, để chứng tỏ rằng Đức Phật
đã sai. Đây là một cách tiêu khiển rất được yêu thích,
nhất là khi sự hành thiền của ta không được kết quả
tốt đẹp. “Chắc là có điều gì sai với giáo lý này. Tôi
đã cố gắng hết sức, vì thế không thể nào là lỗi tại
tôi. Có thể Đức Phật không biết tất cả mọi thứ”.
Tâm nghi là một kẻ thù nguy hiểm –nghi Phật, Pháp, Tăng,
sư trưởng, khả năng của bản thân, hay tất cả mọi thứ.
Những sự nghi ngờ này khiến cho ta không những khó khăn mà
gần như không thể hành thiền, vì tâm quá bận rộn với
những sự lo lắng không cần thiết. Nếu muốn hành thiền,
chúng ta phải buông bỏ tất cả các loại vọng tưởng đó.
Chúng ta cũng cần buông bỏ đòi hỏi sự hoàn hảo, lòng ham
muốn thái quá; đúng ra, chúng ta cần buông bỏ tất cả mọi
suy nghĩ và chỉ có mặt ở đó. Lòng nghi hoặc khiến ta rất
khó hoàn toàn dốc hết tâm nguyện, gắn bó với con đường
tâm linh, mà thiếu những điều này thì đạo lộ của ta chắc
chắn sẽ rất chông gai. Lòng nghi ngờ khiến cho ta chuyển
từ giáo lý này sang giáo lý khác mà không thể tuân giữ theo
bất cứ tôn giáo nào. Chúng ta luôn bỏ dở những gì mình
đã bắt đầu rồi lại cố gắng đi tìm một thứ gì đó
khác hơn, mới hơn. Thệ nguyện có nghĩa là sự dâng hiến
hoàn toàn, và để làm được điều đó chúng ta cần có sự
tin tưởng tuyệt đối trong lòng.
Đức Phật đã ví tâm nghi giống như đi qua sa mạc mà không
có đầy đủ lương thực, bản đồ cũng không, thì sẽ gặp
nhiều nguy hiểm suốt chuyến đi dài. Ta cảm thấy không chắc
chắn về những gì có thể mang lại lợi ích cho ta, không
biết phải đi theo con đường nào, do đó không tinh tấn tu
hành, mà thiếu sự thực hành thì ta không thể có được
trí tuệ sâu sắc. Thiền giúp tâm trở nên nhu nhuyễn,
dễ uốn nắn, nhờ thế, nó có thể hiểu biết sâu xa hơn.
Không nên lầm lẫn tâm nghi với sự quán sát, suy gẫm.
Cố gắng liên hệ bản thân với giáo lý đã được thu thập
là điều quan trọng. Thí dụ tự hỏi: “Giáo lý này
ảnh hưởng đến tôi như thế nào? Tôi có thể làm gì để
thực sự chứng nghiệm được chân lý?” Ngoài ra, nghi cũng
không phải là sự đối nghịch của niềm tin. Đức Phật
không bao giờ khuyên chúng ta tin vào điều gì một cách mù
quáng, mà Ngài muốn chúng ta có đủ lòng tin vào giáo lý của
Ngài để giúp chúng ta tu tập giải thoát khỏi gánh nặng
của lòng nghi hoặc không dừng dứt.
Trong một bản kinh khác, Đức Phật thuyết về những điều
kiện để hành thiền. Đầu tiên là phải biết cái khổ của
bản thân, nhận ra nó từ đâu đến và nó ảnh hưởng thế
nào đến cuộc sống của ta. Thứ hai là phải có niềm tin
vào giáo lý, để nhận thức rằng chúng ta thực sự có thể
đi theo con đường này. Thứ ba là hoan hỷ đối với duyên
lành ta đã có được. Chỉ khi nào tất cả ba điều
này có mặt thì sự hành thiền của ta mới có kết quả.
Niềm hỷ lạc này không phải là loại hỷ lạc thế gian thường
tình, mặc dầu sự hoan hỷ biết ơn về những gì chúng ta
có được, hay đơn giản chỉ là niềm hoan hỷ được nhìn
thấy một cảnh đẹp, hay một bông hoa, chắc chắn cũng mang
lại ích lợi. Tuy nhiên, niềm vui nội tại phát sinh từ hiểu
biết rằng chúng ta đã tìm được một giáo lý tuyệt vời,
dựa trên một lý tưởng cao thượng nhất, và chúng ta đang
cố gắng ngày càng tiến gần hơn đến đó. Chính đó
mới là điều sẽ giúp chúng ta hành thiền. Nếu ta ngồi xuống
tọa thiền với ý nghĩ, “Ấy dà, lại ngồi thiền nữa.
Đành cố gắng thôi”, thì ta sẽ chẳng bao giờ hành thiền
có kết quả. Trước tiên cần phải có một cảm giác
mạnh mẽ, và sự phấn khởi trong tâm thì việc hành thiền
của ta mới được tốt đẹp, dầu rằng càng hành thiền
thì ta càng thêm mạnh mẽ, phấn khởi.
Tất cả chúng sanh đều không thoát khỏi năm chướng ngại
này, nhưng mỗi cá nhân sẽ bị một trong năm chướng ngại
gây nhiều khó khăn hơn cả. Chúng ta cần tìm ra chướng
ngại nào đặc biệt gây khó khăn cho bản thân mình.
Nếu đó là hôn trầm, thụy miên, thì chúng ta phải quán tưởng
về ánh sáng. Nếu đó là sân, ta khơi dậy tâm từ bi.
Là tham ái, ta nhận biết nó mang đến khổ, và cố gắng buông
bỏ. Nếu đó là trạo hối, ta truy nguyên ra ước muốn gì
khiến ta lo lắng, và cố gắng buông bỏ ước muốn này. Chúng
ta biết rằng trạo hối liên quan đến ngã tưởng, ước muốn
có một vị trí nào đó trong xã hội, muốn được mang ơn,
và đây là một cố gắng không cần thiết. Thật khó có được
sự mang ơn, hay chấp nhận đặc biệt này, vì mọi người
khác cũng đều rất cố gắng để đạt được điều đó
cho bản thân họ.
Buông bỏ các chướng ngại không có nghĩa là chúng sẽ được
nhổ tận gốc và biến mất mãi mãi. Chúng ta có thể nghĩ
đến chúng như cỏ dại trong vườn. Nếu tiếp tục cắt cỏ
dại, chúng ta sẽ làm gốc rễ yếu đi, chúng không còn mạnh
như trước, mà cũng không còn có thể lấn át các cây kiểng
khác. Chúng ta chỉ có thể hoàn toàn bứng tận gốc rễ các
chướng ngại khi ta đã đạt được đủ sức mạnh nội tâm
để làm như thế. Ngay bây giờ, chúng ta rèn luyện để cắt
giảm chúng xuống. Lúc bắt đầu mỗi thời khóa thiền, ta
nên tự hỏi: “Tôi có tư tưởng sân hận không? Nghi? Trạo
hối? Tôi có cảm thấy hôn trầm thụy miên? Tâm tôi có đầy
tham ái?” Nếu có, chúng ta cố gắng buông bỏ các chướng
ngại này, sử dụng các phương thuốc đối trị như là
từ bi và thanh tịnh, hãy nhớ rằng giữ chúng không ích lợi
gì, vì thế ta cần đoạn diệt tất cả.
